Το ανέκδοτο του Χότζα το έχω ήδη αναφέρει παλιότερα. Το θυμίζω:
Ο Χότζας ανέλαβε κατής (δικαστής). Πάνε δύο αντίδικοι. Εξιστορεί ο πρώτος τα δικά του. Λέει ο Χότζας: «δίκιο έχεις». Έρχεται ο δεύτερος, με τα αντίθετα. Πάλι ο Χότζας: «δίκιο έχεις». Εξανίσταται παριστάμενος τρίτος και φωνάζει: «Μα δεν γίνεται να έχουν και οι δύο δίκιο! Αφού λένε αντίθετα πράγματα». Και τότε ο Χότζας: «Κι εσύ δίκιο έχεις».
Εδώ και καιρό βρίσκομαι στην θέση του Χότζα. Βέβαια οι σπουδές μου στη φιλοσοφία με είχαν προετοιμάσει μαθαίνοντάς με πως η αλήθεια δεν είναι μόνο άσπρο-μαύρο: υπάρχει και γκρίζο (σε 50+ αποχρώσεις). Μόνο στην παλιά τυπική λογική ισχύουν οι νόμοι της αντίφασης και του τρίτου αποκλείσεως. (Και μη ρωτάτε τι γίνεται στην καινούργια).
Ιδιαίτερα το παθαίνω όταν ακούω ή διαβάζω οικονομολόγους: τελειώνει ο πρώτος – έχω πεισθεί. Ακούω το δεύτερο: σωστός κι αυτός, παρότι λέει τα ακριβώς αντίθετα. Να μην πω ότι συμφωνώ και με τον εντελώς διαφορετικό τρίτο.
Και αυτό συμβαίνει επειδή τους ακούω χωρίς προκαταλήψεις – ανοιχτός σε όλες τις απόψεις. Αλλιώς θα έκανα ότι και οι περισσότεροι: Θα συμφωνούσα με όποιον επιβεβαίωνε τις δικές μου θέσεις.
Και σε άλλα θεωρητικά θέματα βρίσκομαι συχνά σε δύσκολη θέση. Δεν είμαι οπαδός ούτε φανατικός και συχνά καταλήγω σε αυτό που οι αρχαίοι Σκεπτικοί ονόμαζαν «ισοσθένεια», δηλαδή την ισορροπία αντίθετων απόψεων με ίση δύναμη (ίσον σθένος). Μάλιστα οι Σκεπτικοί χρησιμοποιούσαν αυτή την αντίφαση για να θεμελιώνουν την δική τους «απορητική» και αντιδογματική στάση, που κατέληγε πάντα στην ερώτηση.
Με τις θεωρίες και τις ερμηνείες, δυσκολεύομαι. Ποιος φταίει για την Κρίση; Είναι το Μνημόνιο η αιτία ή το αποτέλεσμα; Ή ίσως και τα δύο (όπως θα έλεγε ο Χότζας).
Εκεί που βέβαια δεν υπάρχει απορία, αμφιβολία ή ισοσθένεια, είναι στην πράξη. Το πιο συγκλονιστικό, το πιο τελεσίδικο επιχείρημα είναι το βίωμα. Δεν επιδέχεται καμία αντίρρηση.
Πριν από πολλά χρόνια είχα γράψει ένα στίχο: «όποιος πεινάει, έχει δίκιο». Μιλούσα για έναν επίμονο γάτο – αλλά ισχύει για όλα τα όντα. Μπροστά στην πείνα, το κρύο, την ανάγκη, τη στέρηση, την ανέχεια, οι θεωρίες και τα λογικά επιχειρήματα καταρρέουν. Έχουμε τώρα 1,3 εκατομμύρια άνεργους και άλλους τόσους «εργαζόμενους» που δεν πληρώνονται. Περάσαμε πια κάθε ανεκτό όριο.
