Έτος Παπαδιαμάντη φέτος – εκατό χρόνια από τον θάνατό του. Φυλλομετρώ το πολλοστό αφιέρωμα (δέκατο ή εικοστό – χάνω τον λογαριασμό). Κι είμαστε ακόμα στον Απρίλιο, κι ετοιμάζονται δεκάδες άλλα και συνέδρια και ημερίδες και εκδηλώσεις. Ακόμα και στην Άνω Τιποτίτσα θα γίνει διάλεξη για τον «Άγιο των Ελληνικών γραμμάτων» (ή τον «Ερημίτη της Σκιάθου» - διαλέξτε όποιο κλισέ θέλετε). 

Διαβάζω τίτλους και κείμενα: δυσνόητα, δύσκολα, σχεδόν δυσπρόφερτα. Όλη η ορολογία της «Νέας Κριτικής», της μεταμοντέρνας θεώρησης, της αναλυτικής σχολής, έχει καταπλακώσει και καταχώσει τον Σκιαθίτη. Αλλού πέφτω πάλι στα στερεότυπα: για τον ερωτικό Παπαδιαμάντη (κοινότοπο πια), τον μεταφυσικό, τον μεταπλαστικό με ορθόδοξο οίστρο, τον εφευρετικό μεταφραστή...

Αν ήταν εδώ, σε κάποια γωνιά, ο κυρ Αλέξανδρος... τι θα έλεγε για όλα αυτά; Θα αναγνώριζε τον εαυτό του στις βαθυστόχαστες μελέτες που τον ψυχαναλύουν, τον κάνουν φύλλο και φτερό, κόβουν κομματάκια την γλώσσα του, βρίσκουν κρυμμένες έννοιες και συναισθήματα ακόμα και στα πιο προφανή; Όλα αυτά γίνονται με θαυμασμό και δέος – δεν λέω – αλλά πάλι τόσα πολλά και περίτεχνα για έναν σεμνό και ντροπαλό άνθρωπο, που προτιμούσε να πίνει μόνος το κρασί του; Εδώ τρόμαξε με το φωτογραφικό κουτί του Παύλου Νιρβάνα (κι ευτυχώς που πρόλαβε να βγει η φωτογραφία, η μοναδική). Με τα σημερινά θα πάθαινε μεγάλο πανικό.

Το σημαντικό με τις μεγαλοφυΐες είναι πως κάνουν το δύσκολο, εύκολο. Ο Παπαδιαμάντης έγραφε ιστορίες. Από το χωριό του, το νησί του, τον κόσμο του. Τις έγραφε απλά και γρήγορα (βιοπορισμός) και μέσα από την απλότητα και την αμεσότητα, του προέκυπταν θαύματα. Η γλώσσα, όπως τον βόλευε (κι όπως του την ζητούσαν). Λυρική καθαρεύουσα στις περιγραφές, ζωντανή δημοτική στους διαλόγους. Έρχονται τώρα οι σοφοί προφεσόροι και αναλύουν το θαύμα. Και, αλίμονο, ελάχιστα προσθέτουν σε αυτό. Για να μην πω ότι το χαλάνε.

Όσο μεγαλύτερη η βαβούρα, τόσο χάνεται η ουσία. Ιστορίες έλεγε ο άνθρωπος. Διαβάστε τις, χαρείτε τις. Όσοι μελετάνε πολλά εγχειρίδια για τον έρωτα, καταλήγουν ανίκανοι. Αφήστε τις στρυφνές μελέτες που διώχνουν το νέο αναγνώστη. Μη φοβηθείτε την καθαρεύουσα, ακούστε την σαν μουσική. Απόλαυση είναι η τέχνη, όπως το κρασί. Εβίβα, κυρ Αλέξανδρε!