Στις 5 Ιουλίου, μια αναγνώστρια μου έστειλε εντυπώσεις από το Σύνταγμα:
«Παρακολούθησα την τελευταία καθιστική, λαϊκή συνέλευση. Τα πρώτα λεπτά, ένιωσα δέος με την εικόνα: χιλιάδες κόσμου καθισμένου κάτω να παρακολουθεί με προσοχή όποιον ανέβαινε να μιλήσει. Εντυπωσιάστηκα από τις δημοκρατικές διαδικασίες – κάποιοι μοίραζαν χαρτάκια με αριθμούς σε όσους ήθελαν να μιλήσουν και στη συνέχεια, μετά από κλήρωση, είχαν το λόγο. Εντυπωσιάστηκα από τον παλμό του κόσμου που χειροκροτούσε μερικούς ομιλητές, συγκινήθηκα με κάποιους που είπαν πράγματα που όλοι μας έχουμε σκεφτεί κι έχουμε ονειρευτεί και ένιωσα ιδιαίτερη αλληλεγγύη όταν άνθρωποι χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση παίρνανε το λόγο και είχαν την απόλυτη συμπαράσταση του κόσμου που τους εμψύχωνε με τις προτροπές του για να εκφραστούν, παρά τα ελλιπή ελληνικά τους. Αυτά ήταν τα θετικά συναισθήματα. Αλλά δυστυχώς δεν ήταν τα μόνα.
Είναι προφανές, πως όταν όλοι έχουν το λόγο, θα ακουστούν πολλές και διαφορετικές απόψεις. Δεν είναι όμως προφανές όταν μία άποψη δεν είναι αρεστή, να δέχεται τέτοιο γιουχάισμα που ο ομιλητής εν τέλει να αποσύρεται άρον-άρον από το μικρόφωνο. Και – δυστυχώς για την πλατεία – οι φωνές που δέχτηκαν τη μεγαλύτερη απόρριψη ήταν οι πιο μετριοπαθείς και ψύχραιμες».
Την ίδια εμπειρία έζησα κι εγώ και άλλοι. Οι άνθρωποι που δοξολογούσαν την άμεση δημοκρατία, φέρονταν σαν φανατισμένοι δογματικοί. Η άλλη τοποθέτηση (όχι απαραίτητα η αντίθετη – έστω η απλώς διαφορετική) δεν είχε ελπίδα. Η δημοκρατία τους ήταν δικτατορία της μιας άποψης.
Όσο για το «άμεση» παραμένει ζητούμενο. Υπήρξε κάποτε εδώ, λειψή, σε μία κοινότητα χιλιάδων. Αλλά πόσο άμεση μπορεί να είναι σε μια κοινωνία εκατομμυρίων; Ίσως γίνει κάποια μέρα όταν όλοι θα αποκτήσουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο και η εξουσία θα μάθει να καταγράφει και να σέβεται τις απόψεις τους.
Το πείραμα στο Σύνταγμα εγκλωβίστηκε στην ίδια του την αγανάκτηση. Χάρισε σε πολλούς ανθρώπους μια μοναδική αίσθηση συμμετοχής και ελευθερίας. Γι αυτό κυρίως είναι πολύτιμο – θα έλεγα ανεκτίμητο. Μένει να δούμε τι άλλο θα απομείνει, πέρα από αυτή την αίσθηση.
