Παιδιά, στο σινεμά, μπαίναμε στην μέση του έργου (δεν υπήρχαν τότε ώρες έναρξης). Αμέσως προσπαθούσαμε να προσανατολιστούμε. Το πρώτο ήταν να βρούμε ποιος ήταν ο «κακός» της ταινίας – οτιδήποτε κι αν ήταν το έργο: γουέστερν, αστυνομικό ή δράμα. Χωρίς τον κακό δεν υπήρχε σύγκρουση και δράση.
Το δίπολο «καλός-κακός» είναι πρωταρχικό στην ανθρώπινη ιστορία και νοοτροπία. Απέναντι στο Θεό πάντα ένας Σατανάς.
Έτσι και στην τελευταία οικονομική κρίση χρειάστηκε να βρούμε τους κακούς. Γρήγορα ξεπεράσαμε την άποψη πως οι κακοί – δηλαδή οι υπαίτιοι της κρίσης – μπορεί και να ήμασταν εμείς. Πάντα οι κακοί είναι άλλοι. Ένα παιχνίδι στο οποίο διαπρέπουμε. Για όλα μας τα δεινά κάποιος τρίτος φταίει.
Επίσης, για λόγους απλούστευσης, ο κακός είναι ένας. Ακόμα και σε σύνθετες καταστάσεις όπου θα ήταν λογικό να υπάρχουν πολλοί υπαίτιοι (ανάμεσά τους κι εμείς) προτιμάμε έναν φταίχτη για όλα.
Ο φταίχτης βρέθηκε σύντομα. Είναι ένας με πολλά ονόματα: οι αγορές, οι κερδοσκόποι, το οικονομικό κατεστημένο. Στις γελοιογραφίες απεικονίζεται, συμβολικά, ως ο χοντρός με το πούρο.
Διαβάζω σε πρωτοσέλιδο άρθρο σοβαρής συντηρητικής εφημερίδας: «Οι αγορές ζητούν αίμα – το αίμα των κυβερνήσεων και των κοινωνιών». Ο κόσμος εξανίσταται: «Γιατί βοηθάνε τις τράπεζες;». Λίγοι σκέπτονται πως, αν χρεοκοπήσει μία τράπεζα, οι τραπεζίτες χάνουν τα λιγότερα – οι καταθέτες είναι αυτοί που χάνουν τα πάντα. Τους καταθέτες (εμένα και εσάς) προστατεύουν οι κυβερνήσεις.
Δεν λέω πως δεν υπάρχουν άπληστοι και σπεκουλαδόροι – πάντα υπήρχαν. Αλλά για το δάνειο δεν φταίει ο δανειστής. Φταίει εκείνος που αλόγιστα ξόδευε περισσότερα από όσα έβγαζε και μετά έπεσε στα δάνεια.
Λυπάμαι αλλά είμαι πιστός της παλιάς αστικής ηθικής – ξέρετε, τα πόδια όσο το πάπλωμα, κλπ. Δεν δέχομαι να κατηγορήσω κανένα για τις δικές μας ασωτίες. Εμείς παραχωρήσαμε στους κερδοσκόπους την δυνατότητα να μας πιέσουν.
Άλλωστε, όπως και στις ταινίες που αναφέραμε πριν, οι κακοί αλλάζουν ρόλους. «Κερδοσκόποι» γινόμαστε όλοι, όταν επενδύουμε σε ένα ομόλογο. Αυτό δεν μας κάνει βαμπίρ που ζητάνε αίμα…
