Δεν θα το διαβάσεις, Νίκο. Είναι κι αυτή μία άθλια συγγραφική σύμβαση. Γράφουμε για κάποιον, σαν να γράφουμε σε κάποιον. Ωστόσο, επειδή ο διάλογός μας κρατούσε τριάντα χρόνια, μόνο διαλογικά μπορούσα να σε αποχαιρετίσω.
Το Δελτίου Τύπου του θανάτου σου (που αναπαράχθηκε σε όλα τα Μέσα) εστίαζε στα επιτεύγματά σου: Τακτικός καθηγητής (από τα 35 σου), διευθυντής του National Geographic, συγγραφέας, δημοσιογράφος, κ. α. Δεν αναφερόταν στα πιο σημαντικά.
Δεν έλεγε πως ήσουν ένας από τους ευφυέστερους Έλληνες. (Βαθύτατα ευφυής στη χώρα των «ξύπνιων»). Ότι ήσουν ένας πραγματικός επιστήμονας. Σε ένα χώρο – την οικολογία – όπου πρωταγωνιστούν η ιδεολογία, η ιδεοληψία και η ιδιοτέλεια, ήσουν απόλυτα αφοσιωμένος στην επιστημονική μέθοδο και αμεροληψία. Γι αυτό και γρήγορα κηρύχθηκες αποσυνάγωγος και έγινες ο αιρετικός – για να μην πω ο περιθωριακός.
Ήσουν τόσο σχολαστικά έντιμος! Κάποτε δανείστηκες από μένα μία λέξη που σου άρεσε: «οικοχόνδριος». Κάθε φορά που την χρησιμοποιούσες, ανέφερες και την πηγή της. Βαρέθηκα να διαβάζω το όνομά μου. (Ενώ συνάδελφοί σου αντέγραφαν ολόκληρα συγγράμματα!).
Παρέμεινες ορθολογιστής στη χώρα των παθών και των μύθων. Σπάνιο είδος: ορθολογιστής με χιούμορ. Ενίοτε μαύρο, αλλά πάντα καίριο. Προσοχή: όχι πλάκα, όχι αστείο, όχι ειρωνεία – αλλά γνήσιο χιούμορ, φίνο και λεπτό. Ήταν το όπλο σου απέναντι στους Ταλιμπάν της οικολογίας. Αυτό σε βοήθησε να επιβιώσεις.
Να επιβιώσεις, πικραμένος. Σύμφωνα με τον καθηγητής Μπουραντά (διαβάζω το «περί επιτυχίας» κείμενο προς τα παιδιά του) δεν ήσουν επιτυχημένος. Δεν μπόρεσες να «ζήσεις όπως εσύ ήθελες και να κάνεις τα όνειρά σου πραγματικότητα». (Αν και σύμφωνα με αυτά τα Αμερικάνικα κριτήρια, ελάχιστοι δημιουργικοί άνθρωποι «πέτυχαν». Σκέπτεσαι τι «δείκτη αυτοεκτίμησης» είχε ο Κάφκα;).
Εργαστήκαμε παράλληλα πολλές δεκαετίες. Σε έβγαλα πρώτη φορά στην τηλεόραση το 1987, σε εκπομπή που φιλοξενούσε «βαριά» ονόματα. (Τσάτσος, Αγγελόπουλος, Βρεττάκος… «Ποιος είναι αυτός ο Μάργαρης;» είπαν). Εντυπωσίασες και έπεισες.
Αργότερα κάναμε μαζί την μόνη ορθολογική, «απομαγευτική μύθων» εκπομπή, στην ΕΤ3. «Οι Μεγάλες Παρεξηγήσεις» δεν πέτυχαν. Οι Έλληνες εμμένουν στους μύθους τους. Κι όσο περνάει ο καιρός, τόσο περισσότερο.
Νίκο, άφησες πίσω μία Ελλάδα που σε χρειάζεται, περισσότερο παρά ποτέ. Τα μπλα-μπλα («θα σε θυμόμαστε», κλπ.) δεν έχουν θέση για σένα. Χρειαζόμαστε τον ακτιβιστή του ορθού λόγου και της επιστημονικής μεθόδου. Μακάρι οι μαθητές σου να κράτησαν κάτι από αυτά.
