Υπάρχει, άνθρωπος που να είναι, εναντίον της ειρήνης; Εγώ τουλάχιστον δεν γνωρίζω κανέναν. Ούτε σημερινό ούτε παλαιότερο. Όλοι, ακόμα και οι μεγαλύτεροι πολέμαρχοι, πίστευαν πως ήταν ειρηνόφιλοι. Θα υπέγραφαν με ενθουσιασμό κάθε διακήρυξη ειρήνης. Αλλά και οι βιομήχανοι όπλων μπορεί να είναι υπέρ των εξοπλισμών — όχι όμως και υπέρ του πολέμου. Θα σας αναφέρουν εκατό φορές το ηλίθιο λατινικό ρητό (“αν θέλεις ειρήνη, ετοίμαζε πόλεμο”) και θα βγουν πιο ειρηνόφιλοι και από τα λευκά περιστέρια.
Αφού όλοι είναι υπέρ της ειρήνης τι νόημα έχει να μαζεύει κανείς υπογραφές υποστήριξης; Μου φαίνεται εξίσου μάταιο και περιττό με το να ζητήσεις υπογραφές υπέρ της υγείας η της ευτυχίας. Παραβιάζεις ανοιχτές πόρτες. Σίγουρα, αν ήταν τεχνικά δυνατό, θα υπέγραφαν όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη. Και μετά τι θα γινόταν; θα σταματούσαν οι πόλεμοι; Δυο λεπτά υστέρα από την υπογραφή, ο Ιρακινός θα πυροβολήσει τον Ιρανό, ο Κόντρα τον Σαντινίστα και ο Τούρκος τον Έλληνα (η αντίστροφα).
Διότι, βέβαια, άλλο “Η ειρήνη” γενικά και αφηρημένα κι άλλο το συγκεκριμένο πρόβλημα του κάθε τόπου. Κι εμείς είμαστε υπέρ της ειρήνης (γενικώς), αλλά παραγγέλνουμε πυραύλους και αεροπλάνα και βόμβες. Μα εμείς, θα πείτε, έχουμε ειδικό λόγο! Το ίδιο πιστεύει και κάθε άλλος λαός.
Όλοι λοιπόν είμαστε υπέρ της ειρήνης (γενικώς) κι όλοι ξεχωρίζουμε τη δική μας περίπτωση. Έτσι γίνονται οι πόλεμοι. Άρα, το να εκστρατεύει κανείς υπέρ της ειρήνης (γενικώς) δεν έχει καμία σημασία — ούτε ωφέλεια. Γίνεται, συνήθως, για καθαρά πολιτικάντικους, προπαγανδιστικούς λόγους κι όταν δεν έχουμε τίποτ' άλλο να πούμε. (Μια “ειρήνη” κολλάει παντού).
Άλλο θα ήταν αν, αντί για μεγαλόστομες διακηρύξεις, συσκέψεις, πρωτοβουλίες, συλλογές υπογραφών, κοιτούσε ο καθένας να λύσει συγκεκριμένα προβλήματα — και μάλιστα αυτά που τον αφορούν, που τον περιβάλλουν. Αν η κάθε πολιτική ηγεσία έλυνε κι από ένα —έστω μικρό— εθνικό ειρηνευτικό πρόβλημα, τότε μόνο θα βλέπαμε κάποια πρόοδο στη γενική υπόθεση της ειρήνης.
Μετά από τόσα λόγια και τόσες καταστροφές, έχουμε καταλάβει πως ο κόσμος δεν προχωράει με ουτοπικές γενικεύσεις, με λυτρωτικές κοσμοθεωρίες και άλλες μεγαλοστομίες. "Όλες αυτές οι “γενικές υποσχέσεις σωτηρίας” αποδείχθηκαν είτε άχρηστες είτε ολέθριες. Ο κόσμος προχωράει μόνο σταδιακά, τμηματικά (piecemeal, “κομμάτι - κομμάτι”, είναι η έκφραση του Popper). Έτσι εξελίσσεται η επιστήμη (η μόνη περιοχή όπου υπάρχει πραγματική πρόοδος), έτσι όμως και η ζωή. Οι προσαρμογές στην εξέλιξη των ειδών δεν έγιναν με επαναστάσεις — αλλά με μικροαλλαγές που χρειάστηκαν χιλιετίες...
Επιστροφή, λοιπόν, στο συγκεκριμένο! Πέρα από ρητορίες και εκκλήσεις — εμείς, εδώ, τι μπορούμε να κάνουμε για την ειρήνη; "Έχουμε στην αυλή μας ένα πρόβλημα — γιατί κοιτάμε τις άλλες αυλές; Εξαντλήσαμε ήδη όλες τις προσπάθειες για την επίλυση του;
Η ωρίμανση του ανθρώπου τον πάει από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο, από το γενικό στο μερικό, από το απόλυτο στο σχετικό. Ο έφηβος θέλει να σώσει την Υφήλιο, ο ώριμος άνθρωπος είναι ικανοποιημένος αν βοηθήσει τη γειτονιά του. Οι μεγάλες κουβέντες είναι για τους μικρούς ανθρώπους, όσο μεγαλώνουν λένε λιγότερα.
Η πολιτική πρέπει να γίνει διαδικασία επίλυσης συγκεκριμένων προβλημάτων. Διορθώνοντας το επί μέρους, θα βελτιώσουμε το σύνολο. (Άλλωστε, τι άλλο είναι το σύνολο από το άθροισμα των επί μέρους;). Αντίθετα, αν προσπαθούμε να επιδράσουμε στο σύνολο δεν θα πετύχουμε τίποτα.
Hic et nunc (για να επιστρέψω το πιο γνωστό μας σλόγκαν στην αρχική του γλώσσα), εδώ και τώρα, τι προβλήματα έχουμε; Ας αφήσουμε την ειρήνη στον Ειρηνικό — κι ας προωθήσουμε την ειρήνη στο Αιγαίο. Ας ξεχάσουμε τα παγκόσμια ζητήματα — κι ας κοιτάξουμε την ανεργία των νέων μας, την παρακμή της Ανώτατης Παιδείας και τη θλιβερή κατάντια του ΕΣΥ. (Αλίμονο! Ένα χρόνο μετά την έναρξή του και οι πιο σκοτεινές προφητείες φαίνονται τώρα αισιόδοξες!). Αυτοί που υποφέρουν δεν είναι η αφηρημένη “ανθρωπότητα” — είναι δίπλα μας: οι άστεγοι της Καλαμάτας και οι άρρωστοι των διαδρόμων. Αυτούς ας βοηθήσουμε. Θα πείτε: το συγκεκριμένο θέλει πράξη, που προϋποθέτει γνώσεις, δουλειά και χρήματα. Τα λόγια δεν έχουν ούτε κόστος, ούτε κόπο. ΛΑΘΟΣ!
Είναι τεράστιο το κόστος των λόγων (συμπολιτευτικών και αντιπολιτευτικών) και το πληρώνουμε όλοι σήμερα.
Έστω και αργά, πρέπει να επιστρέψουμε στο συγκεκριμένο. Αλλιώς, αυτή η χώρα που κάποτε γέννησε τον Λόγο, θα πεθάνει θαμμένη στα λόγια.
28.9.1986
