Έχουμε συνηθίσει όλοι στον ψευτορομαντικό μύθο του φτωχού καλλιτέχνη — που, τουρτουρίζοντας στη σοφίτα του, παράγει αριστουργήματα. Και τόσο μας έχει διαποτίσει το μυθολόγημα, που πιστεύουμε πως η στέρηση, η φτώχεια, η πείνα, είναι προϋποθέσεις για τη δημιουργία!

Εξ ου και η πολιτιστική πολιτική της κυβέρνησης: “Άσε να πεινάσουν οι δημιουργοί”, σκέπτονται, “όλο και κάποιο αριστούργημα θα ξεπετάξουν!”. Και δεν δίνουν φράγκο (κυριολεκτικά και μεταφορικά) για τον πολιτισμό.

Κι όμως, η πενία δεν κατεργάζεται (καλές) τέχνες. Ο μύθος είναι ψευδέστατος. Μόνο σε εποχές ευημερίας και πλούτου ακμάζει ο πολιτισμός. Μόνον όταν άνοιγαν το πουγκί τους οι Περικλήδες, οι Μαικήνες και οι Μέδικοι, άνθιζαν τα αριστουργήματα.

Αλλά (η άλλη αντίρρηση), σε καιρούς λιτότητας, πολυτέλειες;

Την ξέρω αυτή την ευτελέστατη άποψη, που θεωρεί την τέχνη κάτι ανάμεσα χαβιάρι και γουναρικό. Αυτό που δεν λέγεται συχνά είναι πως η άποψη αυτή εκπορεύεται αποκλειστικά από Βάναυσους, Βασιβουζούκους και Βάνδαλους! Για κάθε πολιτισμένο άνθρωπο η τέχνη, όχι μόνο δεν είναι πολυτέλεια — είναι ανάγκη. Πρωταρχική ! Είναι λόγος ύπαρξης πάνω στη γη.

Δεν ξέρω γιατί ζείτε εσείς — αλλά για μένα, οι μόνες στιγμές που νιώθω την παρουσία μου να δικαιώνεται, είναι όταν υποκαθιστώ τη δυσαρμονία της καθημερινότητας με την αρμονία της τέχνης. Πιστεύω πως για τον άνθρωπο η ομορφιά είναι η πρώτη απαίτηση μετά τις καθαρά βιοτικές. Αλλά κι αυτές ακόμα οι τελευταίες αναβαθμίζονται με την αισθητική βούληση: και το φαγητό και ο έρωτας μπορούν να γίνουν καλλιτεχνικές απολαύσεις.

Πιστεύω ακόμα πως η ανάγκη αυτή υπάρχει σε κάθε άνθρωπο — ακόμα κι όταν δεν τη συνειδητοποιεί. Στην κοπελίτσα που στολίζεται, στη νοικοκυρά που αραδιάζει γλάστρες στο μπαλκόνι, στο νεαρό που χαϊδεύει τις ρέουσες φόρμες της μηχανής του.

Πολυτέλεια η ομορφιά; Μπορείτε να φανταστείτε μια ζωή απόλυτης ασκήμιας;

Ίσως ναι. Δεν έχετε παρά να περιπλανηθείτε στην Αθήνα. Μοιάζει να βαδίζουμε προς τα εκεί. (Και δεν μιλάω για τα —προσωρινά ελπίζω— σκουπίδια). Ξοδεύουμε εκατοντάδες δισεκατομμύρια για εξοπλισμούς και δεν μας περισσεύουν ψίχουλα για να τελειώσουμε το Μέγαρο της Μουσικής, ν' αποκτήσει η Αθήνα έστω μία αίθουσα συναυλιών. Μένει εκεί, γιαπί μισοτελειωμένο, να θυμίζει σε όλους την κατάντια των απογόνων του Περικλή. Δίνουμε συντάξεις δεύτερης κατηγορίας σε σημαντικούς λογοτέχνες για να εξοικονομήσουμε δεκάρες. Δεν έχουμε Όπερα, ούτε Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Οι ελάχιστες βιβλιοθήκες μας υπολειτουργούν. Αντί να επιδοτούμε τους συγγραφείς, τους φορολογούμε εξοντωτικά. Αντί να αγοράζει το κράτος γλυπτά για τους δρόμους, πίνακες να ομορφαίνουν κτίρια, βιβλία να πλουτίζουν βιβλιοθήκες — κυνηγάει τους συλλέκτες και τους φιλότεχνους!

Η τέχνη υπό διωγμόν ! Φυσικά — αφού θεωρείται πολυτέλεια, τεκμήριο πλούτου και σπατάλης. Αφού δεν καταλαβαίνουμε πως ο καλλιτέχνης δίνει νόημα στη ζωή μας ! Πόσο αξίζει αυτή του η πράξη;

Λιγότερο ή περισσότερο από του ποδοσφαιριστή;

Κι όμως ενοχλήθηκαν πολλοί με την (θρυλούμενη) αμοιβή του Σαββόπουλου, για την τηλεοπτική του εμφάνιση. Προσωπικά θα του πλήρωνα τα τριπλά — για να απολαμβάνω την ευαισθησία και το πνεύμα του (κι ας διαφωνώ με τις επιλογές του). Αλλά δεν θα έδινα φράγκο σε διάφορα σαχλά και άμουσα πλάσματα που μας ταλαιπωρούν από τη μικρή οθόνη.

Πρέπει να αλλάξουμε ιεραρχήσεις. Ο Γάλλος, ο Γερμανός Σαββόπουλος θα έβγαζε Ρόλς Ρόις με τρεις εκπομπές. Εδώ ούτε πατίνι, δεν παίρνει!

Είμαστε μια άμουση χώρα. Δεν είναι, μόνο το κράτος μας που δεν ενισχύει την τέχνη — κι εμείς οι ίδιοι την εξευτελίζουμε. Κι όμως, πέρα από τη χαρά που δίνει στον καθένα μας, μόνον η τέχνη μας δικαιώνει και μας προβάλλει σαν έθνος. Είμαστε, ό,τι είμαστε, χάρη στον Σολωμό και στον Παπαδιαμάντη. Διαβατήριο μας, στον έξω κόσμο, είναι ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Καζαντζάκης, η Κάλλας και ο Σπυρόπουλος. (Πηγαίνετε να δείτε την έκθεση του, πριν εξαφανιστεί και πάλι!). Απ' αυτούς —και γι' αυτούς— μας ξέρουν.

Κοκορευόμαστε βέβαια για τα Νόμπελ μας — αλλά δίνουμε μόνο 0,5% του προϋπολογισμού στο ΥΠΠΕ. (Η μικρή Μελίνα/κάθεται και κλαίει /γιατί δεν τη φτάνουνε /τά διφραγκάκια της...). Βρίζουμε την τηλεόραση — για λάθος λόγο! (Ξέρετε γιατί δεν είναι καλή; Διότι οι πραγματικοί δημιουργοί την αποφεύγουν. Ούτε τους πληρώνει, ούτε τους ανέχεται! θυμόσαστε τον Χατζιδάκι στο Τρίτο;).

Τουλάχιστον, εσείς, αγαπητοί αναγνώστες μου, αυτές τις γιορτές γίνετε μικροί Μαικήνες. Χαρίστε βιβλία, έργα τέχνης, δίσκους — χαρίστε ομορφιά! Μην ακούτε πως το βιβλίο είναι “μικρό” δώρο (χαρίστε περισσότερα!), πως είναι “ειδικό” δώρο (υπάρχουν βιβλία για όλους — ακόμα και για Βάναυσους...). Σκεφθείτε — κάθε βιβλίο που χαρίζετε θα βοηθήσει να γεννηθεί ένα άλλο !

21.12.1986