Τα Ιερά ζώα. Υπάρχουν σε κάθε χώρα. Κάπως κάποιοι κατάφεραν και καθιερώθηκαν και από τότε κανείς δεν τολμάει να τους θίξει. Είναι ταμπού.
Όλα τα έθνη τρέφουν άσπρους ελέφαντες, αλλά εμείς κοντεύουμε να πάθουμε γενική ελεφαντίαση. Στα γράμματα, στην τέχνη, στην επιστήμη έχουμε τόσους πολλούς, που ήδη ασπρίζει ο τόπος.
Δείγμα κι αυτό για την έλλειψη κριτικής στην Ελλάδα. Γιατί σε άλλες χώρες η απομυθοποίηση, η καθαίρεση των λευκών ελεφάντων, γίνεται από τους κριτικούς. Όμως εδώ η έλλειψη έγκυρης και αποτελεσματικής κριτικής επιτρέπει στους παλιούς ελέφαντες να επιβιώνουν και στους καινούριους να επιβάλλονται (θέμα δημοσίων η κομματικών σχέσεων).
Κριτική δεν υπάρχει. Αλλά, κι αν κάπου δημοσιευθεί, στριμώχνεται σε ένα δίστηλο δέκα πόντους, ενώ το ρεπορτάζ (η συνέντευξη, η παρουσίαση) έχουν ολόκληρη σελίδα. Άλλα Μέσα πάλι (όπως η τηλεόραση) μόνο προβάλλουν - και ποτέ δεν κρίνουν. Όλα αυτά κάνουν το κλίμα ευνοϊκό για την ανάπτυξη νέων λευκών ελεφάντων, ενώ συντηρούμε (με δαπάνες υψηλότατες) και άφθονους παλαιούς.
Το αποτέλεσμα λέγεται πολιτιστική ασφυξία.
Μικρός τόπος - μεγάλοι ελέφαντες. Πρώτιστο λοιπόν καθήκον για την παιδεία και τον πολιτισμό του έθνους το κυνήγι των άσπρων ελεφάντων.
Θα ήταν πολύ χρήσιμο, π.χ., κάποιος να εξηγήσει στους Πανέλληνες πως οι “εθνικοί ποιητές” δεν είναι απαραίτητα και καλοί ποιητές (ούτε έγιναν εθνικοί επειδή ήταν καλοί). Πως έξω από τον ύστερο (αποσπασματικό) Σολωμό και μερικά λυρικά του Παλαμά όλα τ' άλλα είναι μέτρια ποίηση. Πως η Οδύσσεια του Καζαντζάκη (θεόρατος άσπρος ελέφαντας) είναι ένα λάθος επιμονής και υπομονής (και ο δεκαεπτασύλλαβος στίχος της, μετρικό νεόπλασμα). Πως γενικά το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί ύποπτο ό,τι ονομάζεται εθνικό (συνθέτες, ζωγράφους, συγγραφείς). Αλλά και ό,τι (κάποτε) ονομαζόταν “αντεθνικό”. Γιατί μερικοί από αυτούς που παλιότερα τους αποκαλούσαν αντεθνικούς (και σήμερα είναι πολύ της μόδας) έχουν γίνει εξίσου ταμπού. Ποιος θα επισημάνει π.χ. τα πολλά λάθη και αμαρτήματα του Γληνού και του Κορδάτου;
Αφορμή γι' αυτό το σημείωμα ήταν μια συνέντευξη του συνθέτη Μαμαγκάκη, που άκουσα πριν από καιρό στο ραδιόφωνο. Έλεγε πώς, όταν ετοίμαζε το λιμπρέτο για το έργο του “Οδύσσεια”, δυσκολεύτηκε να βρει συνεργάτες - γιατί ανακάλυψε πως κανείς (έξω από τον Πρεβελάκη και τον Friar) δεν έχει διαβάσει ολόκληρο το ποίημα.
Κι αναρωτιέμαι: αυτό δεν τον έβαλε σε σκέψεις; Ένα βιβλίο που μέσα σε σαράντα επτά χρόνια διαβάστηκε μόνο από τρεις ανθρώπους δεν είναι αποτυχία; Γιατί λοιπόν ξόδεψε τόσο χρόνο και κόπο για να μελοποιήσει την Οδύσσεια του Καζαντζάκη ;
Μα γιατί έπεσε κι αυτός θύμα άσπρου ελέφαντα. Κι έκανε έργο πολύμοχθο σε βάση ανύπαρκτη. Τουλάχιστον αν είχε χρησιμοποιήσει τη μετάφραση του Friar (που είναι πολύ καλύτερη από το πρωτότυπο - και μόνο γιατί δεν έχει τις γλωσσικές παραμορφώσεις και τον περιττοσύλλαβο στίχο!) θα είχε μελοποιήσει ένα έργο που από κάποιους διαβάστηκε - και προσέχτηκε.
Κάτι πρέπει να γίνει με τους άσπρους ελέφαντες. Γιατί όχι μόνο μας εμποδίζουν να κυκλοφορούμε και να αναπνέουμε, με τον όγκο τους - αλλά γεννάνε και άσπρα ελεφαντάκια!
