Τον κύριο (ελπίζω να μη θεωρηθεί ύβρις αυτή η προσαγόρευση) Τζίμη Πανούση δεν τον γνωρίζω προσωπικώς. Τα τραγούδια του όμως τα ξέρω καλά — ιδιαίτερα αυτά του προτελευταίου δίσκου του Hard Core (ο τελευταίος δεν μου άρεσε ιδιαίτερα).
Τα έχω τραγουδήσει συχνά και με ευφρόσυνη διάθεση — πρέπει να πω δε ότι τα γενικά συμπεράσματα τους με βρίσκουν αρκετά σύμφωνο.
Όπως ίσως θα διαβάσατε στις εφημερίδες, ο κ. Πανούσης καταδικάστηκε σε φυλάκιση και πρόστιμο ως άσεμνος. Κύρια ερείσματα της κατηγορίας ήταν δύο τραγούδια (του δίσκου που μου άρεσε). Στο ένα ο συνθέτης, στιχογράφος και τραγουδιστής περιγράφει τη στειρότητα και ξηρασία της καθημερινής μας ζωής και καταλήγει στην προτροπή: “Κάνετε έρωτα — γιατί χανόμαστε!”. Βέβαια, δεν λέει ακριβώς “κάνετε έρωτα”, χρησιμοποιεί την “αγοραία” έκφραση που εσείς κι εγώ και άλλα οχτώ εκατομμύρια Έλληνες χρησιμοποιούμε εκατό φορές την ημέρα, σε όλες τις εγκλίσεις. Στο άλλο τραγούδι επίσης παραπονιέται για τη ζωή, την οποία αποκαλεί “πόρνη” στα ιταλοελληνικά.
Δεν έχω πρόθεση να σχολιάσω την απόφαση της δικαιοσύνης (απαραίτητο προοίμιο για όσους σκοπεύουν να σχολιάσουν αποφάσεις της δικαιοσύνης), αλλά μου είναι δύσκολο να την κατανοήσω. Προφανώς το δικαστήριο διαφωνεί με τον κ. Πανούση.
Τότε όμως θα διαφωνεί επίσης, τόσο με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, όσο και με τον κ. Ψαρουδάκη, οι οποίοι μας προειδοποιούν συνεχώς ότι λιγοστεύουμε, ότι έχουμε δημογραφικό πρόβλημα, ότι μας έχουν ξεπεράσει σε γεννήσεις οι εξ Ανατολών γείτονες — και, άρα, κινδυνεύουμε άμεσα. Συμπέρασμα ζωτικό: “...γιατί χανόμαστε!”.
Θα μου πείτε πως ο κ. Πανούσης χρησιμοποίησε τη χυδαία λαϊκή έκφραση. Έχω όμως την εντύπωση ότι το έπραξε αυτό για να γίνει ευκολότερα κατανοητός από τον χύδην όχλο — τουτέστιν τη μεγάλη πλειοψηφία. '''Αν τραγουδούσε: “Συνουσιάζεσθε διότι χανόμεθα!”, ή “Συνευρεθείτε...”, ή “Έλθετε εις ερωτικήν όμιλίαν...” δεν θα γινόταν κατανοητός. Και βέβαια η εθνική του προσφορά θα έμενε χωρίς αποτέλεσμα.
Το άλλο ερώτημα είναι κατά πόσο χανόμαστε. Εδώ δεν χωράει οιαδήποτε αμφιβολία. Χανόμαστε δημογραφικά (βλ. και ανωτέρω), χανόμαστε παραγωγικά (βλ. κ. Σημίτη) και κατά είκοσι άλλους τρόπους. Και αφού δεν μπορούμε να αυξήσουμε τις επιδόσεις μας ούτε καν ποδοσφαιρικά (ούτε σε επίπεδο Νότιας Κορέας !), τουλάχιστον η προτροπή του κ. Τζίμη Πανούση μπορεί να τονώσει την παραγωγικότητα ενός σημαντικού τομέα. Ας αφήσουμε που είναι και ευχάριστη... (Η μόνη ανέξοδη απόλαυση, όπως έλεγε σοφός οικονομολόγος...).
Ωστόσο δεν νομίζω πως το σεβαστό δικαστήριο διαφώνησε με την ουσία της προτροπής — μάλλον με τη μορφή της. Όμως τότε δεν θα υπάρχει Έλλην που να μην είναι (δυνητικά) κατηγορούμενος. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση η συγγενής (αλλά και αντίθετη) με το “γάμο” λέξις, συναγωνίζεται την έκφραση των 3Α σε δημοτικότητα. Και όχι μόνο στον προφορικό λόγο — αλλά και στα μυθιστορήματα των νέων, προοδευτικών μας συγγραφέων.
Επί του προκειμένου, η άποψη της περιωνύμου Βασιλίσσης Βικτορίας (εξ ου και “βικτοριανή ηθική”) ήταν πως υπάρχουν πράγματα που λέγονται αλλά δεν γράφονται. (Και βέβαια ακόμα περισσότερα που ούτε λέγονται ούτε γράφονται — γίνονται μόνο...). Με την ίδια λογική μπορεί κανείς να υποστηρίξει (για την υπόδικη έκφραση) πως άλλο είναι να τη λέμε, άλλο να τη διαβάζουμε — κι άλλο να την ακούμε σε δίσκο, μετά μουσικής. (Περί του να την κάνουμε, δεν θα 'θελα να τοποθετηθώ διότι οι καιροί είναι δύσκολοι...).
Όμως η Βασίλισσα Βικτόρια πέθανε και μαζί της και η ομώνυμος ηθική αντίληψη των “διπλών κριτηρίων”. Το πρόβλημα που μένει τώρα είναι να εξετάσουμε το άλλο άσμα (τίτλος: “Σουζάνα”) που περιέχει την άλλη επίμαχη λέξη — που σημαίνει πόρνη και λήγει εις -άνα.
Εδώ όμως τα πράγματα είναι απλά: υπάρχει θέμα ομοιοκαταληξίας (και μάλιστα εσωτερικής). Ο στιχουργός έψαξε προφανώς να βρει ομοιοκαταληξία με τη λέξη “πόρνη”. Όσο κι αν φανεί περίεργο, η πλουσιότατη ελληνική γλώσσα δεν διαθέτει ούτε μία ομοιοκαταληξία σε -όρνη ! Ενώ σε -άνα! Άς αφήσουμε που και η ηρωίς του περί ου ο λόγος άσματος λέγεται Σουζάνα. “Ποιητική αδεία” λοιπόν (η “άδεια” αυτή είναι απόλυτα έγκυρη, Ισχύει και για διοικητικές πράξεις) ο στιχουργός προτίμησε τη χυδαιότερη λέξη για να χαρακτηρίσει τη ζωή μας.
Κι ίσως κάποιος αναρωτηθεί: δεν μπορούσε να βρει συνώνυμη έκφραση —π.χ. ιερόδουλος; Το πρόβλημα είναι πως το μόνο όνομα που ομοιοκαταληκτεί με το ιερόδουλος είναι ο Χριστόδουλος. Κι εμένα, τουλάχιστον, δεν μου πάει ο Χριστόδουλος αντί για τη Σουζάνα. (Σε άλλους, βέβαια, ίσως να άρεσε...).
Γενικά φαίνεται πως τα ποιητικά και καλλιτεχνικά είναι αρκετά περίπλοκα και απαιτούν προσεχτική νομική ερμηνεία. (Μερικοί, μάλιστα, πιστεύουν πως δεν χρειάζονται καμία νομική παρέμβαση). Δι' ο και οι κατηγορούμενοι προσέφυγαν στο Εφετείο. Περιμένουμε λοιπόν την τελεσίδικη απόφαση που θα μας πει τι πρέπει να κάνουμε για να μη χανόμαστε... κι αν όντως η ζωή μας είναι όπως την αποκάλεσε ο κ. Πανούσης...
15.6.1986
