Σε παλιότερο κείμενο είχα υπογραμμίσει την σημασία της αμφισβήτησης για την πρόοδο της σκέψης γενικότερα και της επιστήμης ειδικά. Χωρίς την αμφισβήτηση δεν προχωράει τίποτα στην γνώση. Θα είχαμε μείνει ακόμα στην Αστρονομία του Πτολεμαίου και την Ιατρική του Γαληνού.
Αλλά όχι μόνο στην επιστήμη είναι καταλυτικός παράγοντας η αμφισβήτηση. Το ίδιο συμβαίνει και στην πολιτική. Ο ίδιος ο δημοκρατικός διάλογος σε αυτήν στηρίζεται. Και τα κράτη που την φοβούνται και δεν την επιτρέπουν, ονομάζονται δικτατορίες.
Ωστόσο μόνη η αμφισβήτηση δεν φτάνει. Δεν αρκεί να γκρεμίζεις, πρέπει και να χτίζεις. Χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο από τον αμφισβητία – χρειαζόμαστε έναν εναλλακτικό στοχαστή.
Εναλλακτικός: Ο όρος, μετάφραση από το ξένο alternative, χρησιμεύει για να καταδείξει αυτό που διαφέρει, που ξεχωρίζει, που διαφοροποιείται από τους κυρίαρχους τρόπους. Έτσι π. χ. μιλάμε για εναλλακτική ιατρική, εννοώντας όλες τις μεθόδους θεραπείας που δεν ανήκουν στην κλασική ιατρική, για εναλλακτικές πηγές ενέργειας, που περιλαμβάνουν την αιολική και την ηλιακή.
Και ποιος θα ήταν ο «εναλλακτικός άνθρωπος»; Αυτός που διαφέρει, ξεχωρίζει, διαφοροποιείται. Αυτός που κολυμπάει κόντρα στο ρεύμα. Anti mainstream. Αυτός που καταλύει το παλιό και φέρνει το καινούργιο.
Εδώ όμως καραδοκεί ένα παράδοξο. Το ρεύμα δεν είναι πάντα το ίδιο, δεν κουβαλάει όμοιο περιεχόμενο. Π. χ. ένας βελονιστής στην Ευρώπη είναι εναλλακτικός. Στην Κίνα όμως είναι mainstream. Ο Τσόμσκυ στις ΗΠΑ είναι αιρετικός – στην Ελλάδα, με τον αντι-αμερικανισμό στο 85%, κολυμπάει μαζί με το ρεύμα.
Πρέπει λοιπόν να σημειώσουμε ότι για τον ορισμό ενός εναλλακτικού χρειάζονται δύο στοιχεία α) οι δικές του θέσεις και β) η κυρίαρχη θεωρία ή ιδεολογία στον χώρο του.
Άλλο στοιχείο: μπορεί κάποιος να αμφισβητεί μία κυρίαρχη ιδεολογία στο όνομα μιας άλλης. Π. χ. ένας φανατικός Χριστιανός πάστορας στις ΗΠΑ ο οποίος αντιτίθεται στον πόλεμο του Ιράκ. Είναι mainstream όσον αφορά τον Χριστιανισμό και αντιρρησίας ως προς τον πόλεμο.
Και φυσικά δεν αρκεί να είσαι εναλλακτικός για να έχεις δίκιο. Π. χ. η εναλλακτική ιατρική μπορεί να περιέχει σημαντικές προτάσεις που θα εμπλουτίσουν την μάχη κατά της αρρώστιας. Αλλά πριν να γίνουν αποδεκτές πρέπει να περάσουν από τον έλεγχο του πειράματος και της επιβεβαίωσης.
Σε ένα αφιέρωμα του περιοδικού «Ζενίθ» (τεύχος 12, Δεκέμβριος 2006) στο θέμα: «Η Άλλη Ελλάδα – ποιοι είναι οι Εναλλακτικοί Έλληνες που αντιστέκονται δημιουργικά;» ο εκδότης του περιοδικού Γιώργος Στάμκος γράφει, ανάμεσα σε πολλά άλλα και τα εξής:
«Στο σημείο αυτό θα ήθελα να κάνω μια απαραίτητη διευκρίνιση: Εναλλακτικός δεν σημαίνει, απλά να φοράς μπλουζάκια με τον Τσε Γκεβάρα, να καπνίζεις «χόρτο», να ακούς ψαγμένη ροκ ή alternative μουσική, να διαβάζεις Adbusters, να αγοράζεις βιολογικά φρούτα και να πετάς τις εφημερίδες σου στους κάδους ανακύκλωσης χαρτιού, να έχεις μια «χαλαρή» και ελευθεριάζουσα συμπεριφορά, οικολογικές ευαισθησίες, να δηλώνεις αντί Μπουσικός, να διαδηλώνεις κατά της παγκοσμιοποίησης και του πολέμου στο Ιράκ, να είσαι υπέρ του γάμου μεταξύ των gay, υπέρ των δικαιωμάτων των μεταναστών και των μειονοτήτων, και να έχεις «άποψη» για τα διεθνή ζητήματα. Όλα τα προηγούμενα θα μπορούσαν κάλλιστα να χαρακτηρίζουν έναν δήθεν Αριστερό, όχι όμως κι έναν εναλλακτικό. Εναλλακτικός σημαίνει πάνω απ' όλα να είσαι ο Εαυτός σου, να αφουγκράζεσαι τις εσωτερικές φωνές της συνείδησής σου, να σκέφτεσαι ελεύθερα και να πράττεις υπεύθυνα έξω από το «κυρίαρχο ρεύμα» (mainstream). Σημαίνει να αμφιβάλλεις και να προτείνεις ταυτόχρονα. Να επαναστατείς και να συναινείς εκεί όπου υπάρχει θετικό αποτέλεσμα. Να καταστρέφεις το παλιό αλλά και να δημιουργείς το νέο. Να κόβεις ένα δένδρο αλλά και να φυτεύεις ένα άλλο. Να μην χτίζεις την ταυτότητά σου πάνω σε μια άρνηση, αλλά να είσαι θετικός εκεί που χρειάζεται».
Δεν χρειάζεται να πω ότι συμφωνώ με αυτή την άποψη – ιδιαίτερα με την τελευταία της φράση. Γιατί είναι πολύ εύκολο (και πάει πολύ με τον μεσογειακό μας χαρακτήρα) να εκφράζουμε αντιρρήσεις και αμφιβολίες για όλους και όλα. Όμως εναλλακτικός δεν είναι ο αντιρρησίας. Η ίδια η λέξη λέει πως είναι αυτός που θέτει κάτι διαφορετικό στην θέση του κυρίαρχου – εναλλάσσει κάτι με κάτι άλλο.
Η διαφορά του εναλλακτικού από τον αμφισβητία είναι ότι ο πρώτος έχει πρόταση. Όπως η αιολική ενέργεια είναι μία πηγή που αντικαθιστά την πυρηνική, έτσι και η εναλλακτική σκέψη προσπαθεί να αντικαταστήσει την παραδοσιακή. Στον ρόλο αυτό συχνά αποτυγχάνει. Άλλοτε γίνεται γραφική ή περιθωριακή. Αλλά από το περιθώριο ξεκίνησαν πολλές προτάσεις που άλλαξαν την μορφή του κόσμου. Οι αναρχικοί δεν κατέλυσαν την εξουσία, αλλά έκαναν τα κράτη να σεβαστούν περισσότερο τις πολιτικές ελευθερίες. Οι «αναρχικοί της σκέψης» όπως ονόμαζε ο Καντ τους σκεπτικιστές ανάγκασαν την φιλοσοφία να «ξυπνήσει από τον δογματικό της ύπνο» (πάλι Καντ) και να επαναδιατυπώσει τις προτάσεις της.
Δεν έχουν εύκολο ρόλο οι εναλλακτικά σκεπτόμενοι. Η δύναμη της αδράνειας είναι τεράστια. Πολλοί καταποντίζονται, λίγοι επιπλέουν. Σκεφθείτε την πίεση που άσκησε η κατεστημένη σκέψη σε ένα Γαλιλαίο ή ένα Κοπέρνικο. Τα πρώτα πειράματα με τον ηλεκτρισμό κόντεψαν να βάλουν τους επιστήμονες στην φυλακή. Η εικόνα του «τρελού εφευρέτη» στοιχειώνει την λογοτεχνία και τον κινηματογράφο.
Αλλά μόνο χάρη στην εναλλαγή προοδεύουμε και προχωράμε.
