...- αιωρούμενος. Όχι μόνο δεν έχω συγκεκριμένη δουλειά - δεν ξέρω ούτε σε ποιόν επαγγελματικό χώρο ανήκω.

Ποτέ δεν ήξερα. Παντού ένιωθα απ' έξω. Κι αν δεν το ένιωθα εγώ, φρόντιζαν οι εκάστοτε συνάδελφοι να το αισθανθώ. Ούτε οι διαφημιστές παλιότερα με αποδέχθηκαν, ούτε πιο πρόσφατα οι δημοσιογράφοι. Όσο για τους συγγραφείς...

Καμιά φορά ζηλεύω αυτούς που έχουν ένα πλαίσιο εργασίας. Υποχρεώσεις, ωράριο, ιεραρχία, συνδικαλισμό. (Δεν υπάρχει χειρότερος και σκληρότερος εργοδότης από τον εαυτό σου.)

Ανεργία. Όχι επειδή δεν βρίσκω δουλειά. Αλλά επειδή δεν ξέρω που να την ζητήσω. Στα πενήντα τρία μου χρόνια έχω καθηλωθεί. Αυτό που πραγματικά θα επιθυμούσα είναι μια νέα ζωή. Απ' εξαρχής καινούργια, μακριά, έξω από την Ελλάδα.

Δεν βαριέσαι. "Η πόλις θα σε ακολουθεί". Ιδιαίτερα αυτή εδώ η πυρωμένη, άγρια, θανατηφόρα πόλη.

*

Μια βόλτα στην Αθήνα με δανεικό κλιματιζόμενο αυτοκίνητο. Η πιο επίκαιρη και απτή μορφή ταξικής διάκρισης. Ερμητικά κλεισμένος σε μια κάψουλα δροσιάς, βλέπω τους άλλους να σέρνονται, βουτηγμένοι στον ιδρώτα και την απελπισία τους. Αισθάνθηκα άσχημα. "Ντρέπομαι για τη ζέστα μου..." έγραψε ο Παλαμάς κι εγώ ντράπηκα για την δροσιά μου.

*

Σε όλες τις οριακές καταστάσεις - μεγάλο κρύο, μεγάλη ζέστη, πλημμύρα, σεισμός - το σκηνικό της πόλης σου γίνεται ξένο. Τίποτα δεν είναι πια αυτονόητο, ούτε κι ο δρόμος που τον πέρναγες κάθε μέρα. Σήμερα μέτρησα τις μεσημβρινές σκιές στον δρόμο του σπιτιού μου. (Ο μεγαλύτερος εχθρός μου αυτή τη στιγμή: όχι ο καύσων αλλά οι διακοπές ρεύματος. Γράφω σε υπολογιστή. Η προηγούμενη παράγραφος εξαφανίστηκε με μια στιγμιαία διακοπή. Δεν είχα προλάβει να την κρατήσω. Την ξανάγραψα, χωρίς να την θυμάμαι ακριβώς - από πείσμα.)

*

Εδώ στο υπόγειο γίνεται μέγας πόλεμος. Τα μυρμήγκια επιτίθενται στον υπολογιστή.

Όλο το σπίτι είναι γεμάτο μυρμήγκια. Κάναμε απολύμανση, απεντόμωση - και πολλαπλασιάστηκαν. Δεν τα σκοτώνει τίποτα, δεν τα πτοεί τίποτα, κυριαρχούν παντού. (ʼλλωστε είναι γνωστό: τα έντομα θα κληρονομήσουν τον κόσμο!) Έχουν καταστρέψει τους μισούς διακόπτες, τις πρίζες και τώρα έχουν βάλει στόχο το κομπιούτερ μου. Αμύνομαι λυσσασμένα. Σκοτώνω χωρίς τύψεις. Πρώτη φορά νιώθω πως απειλούνται τα ιερά και τα όσια. Το γράψιμο τώρα είναι το νερό και το φαγητό μου. Όλες αυτές τις μέρες του καύσωνα δουλεύω στον υπολογιστή από τα χαράματα ως τη νύχτα. Γράφω για να ζω. Έτσι και μου στερήσουν το γράψιμο, τότε θα πάθω θερμοπληξία.

Χαρτί και μολύβι; Είναι δύσκολο να γυρίσω πίσω. "Εδώ και πέντε χρόνια χρησιμοποιώ υπολογιστή για να γράφω. Είναι μια μηχανή με πνευματική δύναμη: για πρώτη φορά στην ιστορία, μπορούμε λίγο-πολύ να γράφουμε με την ταχύτητα της σκέψης, χωρίς να μας απασχολούνε τα λάθη." (U. Eco)

*

Γιατί γράφω;

Έδωσα πολλές απαντήσεις στη ζωή μου - ανάλογα με την διάθεση και την ηλικία.

Για να πείσω. Για να επικοινωνήσω. Για να εκφραστώ. Για να μείνω. (Στην μνήμη; Στην ιστορία;)

Για να με αναγνωρίσουν. Να με γνωρίσουν. Να με αγαπήσουν. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει πια.

Γράφω, γιατί δεν ξέρω καλά άλλη δουλειά - και κάτι πρέπει να κάνω. Γράφω, γιατί το γράψιμο με γυμνάζει, με κινητοποιεί, με κρατάει ζωντανό - και διώχνει το άγχος. (Εργασιοθεραπεία.) Γράφω γιατί είναι ο καλύτερος τρόπος να σκέπτομαι (και να υπάρχω).

Γράφω για να ζω.

Δεν περιμένω τίποτα. Δεν έχω ψευδαισθήσεις. Γνώρισα την "επιτυχία" και όλες τις συναφείς απάτες. 'Ηταν πικρές στιγμές.

Δεν με ενδιαφέρουν βραβεία, διακρίσεις και τίτλοι. 'Ολα αυτά είναι μια τραγική παρεξήγηση. Η ζωή είναι πολύ άγρια για να της κρεμάμε χάντρες.

*

Και κάτι άλλο:

Αρνούμαι να πάρω τον εαυτό μου στα σοβαρά. "Είναι δυνατόν, ένας σκεπτόμενος άνθρωπος, να νιώθει σεβασμό για τον εαυτό του;" (Ντοστογιέφσκη - Σημειώσεις από το Υπόγειο.)

Αλλά:

Ποτέ δεν έγραψα (ούτε μία) ευθυμογραφική σελίδα. 'Οταν λέω: όχι στα σοβαρά - δεν εννοώ ευχάριστα, εύθυμα, χαζοχαρούμενα. Το γέλιο που ξέρω, είναι αυτό που πονάει.

*

Που γράφω;

Προς το παρόν - σε βιβλία. Δεν ξέρω αν θα ξαναγυρίσω στα μαζικά μέσα. Δεν έχω τους ενδοιασμούς των κουλτουριάρηδων. Συμφωνώ απόλυτα με τον Umberto Eco. (Με αυτόν τον άνθρωπο συμφωνούσα χρόνια πριν τον διαβάσω!) "Η περιφρόνηση (των διανοουμένων) προς τα ΜΜΕ πηγάζει από την πλήρη άγνοια της λειτουργίας τους." (Πριν δέκα χρόνια είχα γράψει την ίδια ακριβώς φράση. Όπως κι αυτός, δέκα χρόνια πριν από μένα, είχε γράψει ένα παράλληλο δοκίμιο για τα κόμικς του Schulz!)

Το πρόβλημά μου με τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας: δεν είμαι αρκετά δυνατός ώστε να σέβονται την ανεξαρτησία μου (ποιος είναι;) ούτε αρκετά αδύνατος (π. χ. οικονομικά εξαρτημένος) που να δικαιολογώ στον εαυτό μου τους συμβιβασμούς.

*

Υπάρχει και το άλλο πρόβλημα. Τα ΜΜΕ είναι εξουσία. Κι όταν συνεργάζεσαι σε αυτά γίνεσαι, θέλοντας και μη, κι εσύ τμήμα της. Κι έστω ότι δεν έχεις (που καθένας έχει) τάσεις εξουσιαστικές δικές σου. Είναι σίγουρο πως, αργά η γρήγορα, θα εμπλακείς σε ξένα συμφέροντα και, χωρίς να το θέλεις, θα παίξεις το παιχνίδι άλλων.

Και κανείς δεν θα πιστέψει πως δεν ήξερες. Ακόμα και αυτοί που δεν σου έδωσαν εντολές. Κι όταν θα προσπαθήσεις να διαχωρίσεις τη θέση σου, θα σε κοιτάξουν περίεργα - και θα απορήσουν.

Ο ελεύθερος άνθρωπος στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Θέμα ισορροπίας (ή σχοινοβασίας): να παραμείνεις εσύ - και να παραμείνεις εκεί.

Ένα άθλημα στο οποίο δεν τα πήγα καλά.

*

Σκέπτομαι τους φίλους που πολεμάνε για το αδύνατο - ελεύθερα Μαζικά Μέσα. Τα οποία, μόλις πετύχουν, αίρουν την ελευθερία που δίνουν...

*

Δεν ξέρω αν είναι το στιβαρό χέρι του πατέρα, που μου έχει προκαλέσει αυτή την απέχθεια προς την (όποιας μορφής) εξουσία. Όσο μάλιστα περνάνε τα χρόνια, η αντίθεσή μου γίνεται πιο έντονη. Στα τριάντα μου απλώς κορόιδευα και αδιαφορούσα. (Θεωρούσα κάθε εξουσία απάτη - είδα την χούντα σαν κωμική παρωδία της απάτης.)

Τώρα αντιδρώ. Δεν αντέχω εξουσία στον χώρο μου - όπως οι αλλεργικοί δεν ανέχονται την γάτα στο ίδιο δωμάτιο. Στα πενήντα μου έχω φτάσει να γίνω υστερο-αναρχικός, στην εξουσία αλλεργικός. Και δεν με ενοχλούν μόνον οι εξουσίες των άλλων (συνηθισμένο!) αλλά και οι δικές μου.

Έτσι, με αρκετό κόπο, βάλθηκα να ξηλώσω όλη τη δύναμη που είχα συλλέξει στη ζωή μου - κι έφτασα τώρα μόνος στο υπόγειο. Η πορεία μου, την τελευταία δεκαετία, ήταν μια συστηματική απέκδυση εξουσιών. Έπαψα να είμαι αφεντικό, πλούσιος, φίλος ισχυρών προσώπων, επιρρεάζων σχολιαστής, κλπ. Έχω τα προς το ζην, για να μένω ανεξάρτητος. Και χαίρομαι, με ανακούφιση, τη σιωπή.

Αυτή την εβδομάδα, με την αργία, τον καύσωνα, την απομόνωση στο υπόγειο, νιώθω να έχω φτάσει σε ένα μηδενικό σημείο. Το κείμενο αυτό είναι η καταγραφή του.

*

Οι πιο επικίνδυνες από όλες τις εξουσίες: η γραφειοκρατική και η τρομοκρατική. Γιατί είναι και οι δύο ανώνυμες, απρόσωπες, ανεύθυνες. Και, γι αυτό λόγο, απάνθρωπες.

(Ωστόσο, μιλώντας για τρομοκράτες, πρέπει να αναγνωρίσω στον ΕΛΑ δύο πράγματα: Δεν σκοτώνει και έχει χιούμορ - τουλάχιστον στην επιλογή των στόχων. Σχολιάζει με βόμβες. Αντίθετα η 17 Νοέμβρη έχει μια ολοκληρωτική σοβαρότητα που παγώνει το αίμα.)

*

Αυτές τις μέρες ονειρεύομαι άλλες πόλεις. Βορινές, δροσερές, με ποτάμια.

Ο Englischer Garten στο Μόναχο, έχει δεκατέσσερα χιλιόμετρα μήκος, λίμνες, ρυάκια, λιβάδια και δάση. Διασχίζει όλη την πόλη.

Έχω περάσει πολλές ώρες ξαπλωμένος κάτω από δέντρα, στο Regent Park και το Hyde Park αλλά και το Wimbledon Common.

Θυμάμαι τα ποτάμια της Βιέννης και της Βαμβέργης, της Γρανάδας και της Φλωρεντίας, της Γλασκώβης και της Νάντης.

Αχ! Να’ χε κι η Αθήνα ένα ποτάμι! Το βλέπω να κυλάει μέσα από τους δρόμους, να πλημμυρίζει τις πλατείες, να διώχνει μακριά τον καύσωνα. Πως θα μας δρόσιζε ένα μεγάλο ποτάμι!

*

Ο Φαίδρος και ο Σωκράτης περπατούσαν πλατσουρίζοντας στα νερά ("κατά το υδάτιον βρέχουσι τους ποδας ιέναι"). Η Αθήνα είχε ποτάμι. Με πλατάνια ("υψηλοτάτην πλάτανον") και λυγαριές.

"Μα την 'Ηρα, ωραίο το καταφύγιο. Απλωμένος και ψηλός ο πλάτανος, πανέμορφο το μπόι και η πυκνή σκιά της λυγαριάς. Τα άνθη της είναι στον καιρό τους και γεμίζουν ευωδιές τον τόπο. Χαριτωμένη η πηγή κάτω από τον πλάτανο, τρέχει νερό πολύ κρύο, όπως μου λένε τα πόδια μου. Από τις Κόρες και τα αγάλματα, μοιάζει να είναι ιερό Νυμφών και του Αχελώου. Ευφρόσυνος και ευχάριστος που είναι εδώ ο δροσερός αέρας - καλοκαιρινός και μελωδικός συνοδεύει τη χορωδία των τζιτζικιών. Αλλά πιο χαριτωμένη απ' όλα, είναι η πλούσια χλόη, που φυτρώνει σε ανάλαφρη ανωφέρεια έτσι που, ξαπλώνοντας, να βολεύεις μαλακά το κεφάλι."

Ο Σωκράτης στον Φαίδρο. Σήμερα, εκεί, είναι πολλές πολυκατοικίες κι ούτε ένα πράσινο φύλλο. Σκέπτομαι πως, ακόμα πριν εκατό χρόνια, ο Σωκράτης θα είχε αναγνωρίσει το τοπίο "το αγαπητόν και σφόδρα ηδύ".

Εμείς, αντί για το "εύπνουν" και το "λιγυρόν", μετράμε κάθε μέρα το διοξείδιο του αζώτου από το τσούξιμο στα μάτια μας.

*

Και πως φτάσαμε εδώ;

"With USURA!" θα φώναζε ο εγωμανής γέρο φασίστας - και θα’ χε δίκιο. Η κερδοσκοπία έδιωξε τον αέρα. Η απληστία και η έλλειψη απλής λογικής. "With USURA", δεν αναπνέουμε πια.

(Φυλλομετρώ τα Cantos. Διαβάζοντάς τα, την πρώτη φορά, νομίζω πως ένιωσα την ίδια επιδεικτική ικανοποίηση που θα αισθανόταν ο Pound όταν τα έγραφε. Τον παρακολουθούσα - άλλαζα γλώσσες και διαλέκτους, καταλάβαινα τις μυστικές αναφορές του και τα υπονοούμενα. Αισθανόμουν σπουδαίος που μπορούσα και έπαιζα με τόσες γλώσσες και τόσες γνώσεις.

Και μετά Θυμήθηκα: "Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών και κύμβαλον αλαλάζον".

Κι ένιωσα φτωχός - όσο πρέπει να ήταν ένας άνθρωπος που σώρευσε τόση οίηση αντί για ποίηση.

Οκτακόσιες σελίδες επίδειξη, ναρκισσισμός και δεξιοτεχνία. Ανάμεσα, μικρά ψήγματα χρυσού. Πού ο Hugh Selwyn Mauberley; Πως παγιδεύτηκε έτσι, αυτός που βοήθησε τόσο τον Eliot και τον Yeats!)