Σήμερα είναι της μόδας να παραπονιέται κανείς για την κυριαρχία της επικοινωνίας στον χώρο της πολιτικής. Η τηλεόραση, τα γκάλοπ, το Internet, κλπ. κατηγορούνται συχνά ότι αλλοιώνουν την ουσία και την υπόσταση του πολιτεύματος και φαλκιδεύουν την δημοκρατία.

Περιέργως συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Ποτέ δεν ήταν πιο δημοκρατική η πολιτεία – και αυτό ακριβώς χάρη στις νέες τεχνικές επικοινωνίας.

Κάποτε ο ψηφοφόρος περίμενε χρόνια (συνήθως τέσσερα) την μοναδική στιγμή που ένας υποψήφιος θα εμφανιζόταν στην γειτονιά ή στο χωριό του. Τώρα μπορεί να τους βλέπει και να τους ακούει όλους μέσα στο σπίτι του και να σχηματίζει άνετα γνώμη.

Διάβασα για τα γκάλοπ πως «ακυρώνουν την δημοκρατία»; Κι όμως οι δημοσκοπήσεις είναι ένας κατ’ εξοχήν δημοκρατικός θεσμός. (Έχετε δει να γίνονται σε καμία δικτατορία;). Συνεχώς φέρνουν σε επικοινωνία τον πολιτικό με το κοινό. Είναι το κατ’ εξοχήν εργαλείο της αμφίδρομης επικοινωνίας.

Αντίθετα με τα κλισέ που διαβάζουμε κάθε τόσο, όσο περισσότερη επικοινωνία υπάρχει, τόσο καλύτερη θα είναι η δημοκρατία.

Το πόσο άρρηκτα συνδεδεμένες είναι πολιτική και επικοινωνία θα φανεί καθαρά αν επιχειρήσουμε να τις αποσυνδέσουμε.

Μπορεί να υπάρξει πολιτική χωρίς επικοινωνία;

Είναι δύσκολο και ως θεωρητικό μοντέλο να το φανταστεί κανείς. Ακόμα και μία δικτατορία (που είναι το πολίτευμα με τις μικρότερες επικοινωνιακές ανάγκες, αφού καταργεί την αμφίδρομη επικοινωνία) χρειάζεται να ανακοινώνει τις αποφάσεις της.

Αν μάλιστα δεν αρκείται στη βία και θέλει να χειραγωγήσει την μάζα, τότε χρησιμοποιεί μία από τις πιο ύπουλες και σοφές μεθόδους: την προπαγάνδα. Άσχετα με το περιεχόμενο, βαθμολογώντας τα αποτελέσματα ως προς τους στόχους, πρέπει να αναγνωρίσουμε τον δόκτορα Γκαίμπελς ως κορυφαία επικοινωνιακή ιδιοφυΐα.

Πολιτική και επικοινωνία ήταν αγκαλιά από τα βάθη του χρόνου. Ο Χαμουραμπί έβαλε να πελεκήσουν τον κώδικά του σε πινακίδες με σφηνοειδή γραφή, ο Μωυσής τις εντολές του Κυρίου, ο Σόλων τους νόμους, ο αυτοκράτορας των Ινδιών Ασόκα τις αποφάσεις του.

Τι άλλο έκαναν οι μεγάλοι ρήτορες της αρχαιότητας από πολιτική επικοινωνία; Αν υπήρχε ραδιόφωνο, δεν θα το χρησιμοποιούσε ο Ισοκράτης; Και δεν θα έβγαινε ο Δημοσθένης στην τηλεόραση;

Μελετώντας τους διαπιστώνει κανείς πόσο λίγο έχουν αλλάξει από τότε τα επιχειρήματα και οι τεχνικές της πειθούς. Όλα τα επικοινωνιακά τρικ, για τα οποία κατηγορούμε σήμερα τους πολιτικούς μας, τα βρίσκουμε διαβάζοντας Θουκυδίδη, ρήτορες ή ρωμαίους ιστορικούς. Η τεχνική και η εμβέλεια των Μέσων έχουν διαφοροποιηθεί, όχι όμως το περιεχόμενο.

Πολιτική και επικοινωνία δεν είναι απλώς αλληλένδετες. Ουσιαστικά δεν αποτελούν δύο έννοιες αλλά μία. Εμπεριέχουν η μία την άλλη. Η πολιτική προϋποθέτει δύο τουλάχιστον υποκείμενα (ο Ροβινσώνας άρχισε να άρχει από την στιγμή που εμφανίστηκε ο Παρασκευάς) και δύο υποκείμενα προϋποθέτουν επικοινωνία.

Θεωρώ ότι μία πολιτική κρίνεται από τον βαθμό επικοινωνίας που εμπεριέχει. Όσο περισσότερο επικοινωνούν μεταξύ τους η εξουσία και ο λαός (αλλά και οι πολίτες μεταξύ τους) τόσο καλύτερη είναι η ποιότητα της πολιτικής. Η «συμμετοχική δημοκρατία» που αναγγέλθηκε πρόσφατα, έχει και άλλο όνομα: «επικοινωνιακή». Γιατί η συμμετοχή (στην άσκηση της εξουσίας) προϋποθέτει την επικοινωνία.

Στην κλασική αντιπροσωπευτική δημοκρατία η συμμετοχή των πολιτών στα κοινά μπορεί να είναι πολύ περιορισμένη. Μερικές φορές μοιάζει να εξαντλείται στην ανά τετραετία εκλογική τους δραστηριότητα. Γι αυτό και οι πολιτικοί στοχαστές επενόησαν το ουτοπικό ιδεώδες της περίφημης «άμεσης δημοκρατίας». Βέβαια το πολίτευμα αυτό λειτούργησε μόνο στην φαντασία των θεωρητικών και (σε πολύ περιορισμένη και υποτυπώδη μορφή) στην μικρή κοινωνία της αρχαίας Αθήνας. Με τις διαστάσεις όμως που έχει πάρει σήμερα το εκλογικό σώμα, θα ήταν αδύνατο να μας χωρέσει μία Πνύκα.

Εδώ όμως παρεμβαίνει ο παράγων τεχνολογία. Η οποία τώρα επιτρέπει την διασύνδεση των πάντων με τα πάντα, την επικοινωνία χωρίς σύνορα ή όρια. Ήδη από την στιγμή που το Internet έκανε την πρώτη του εμφάνιση, πολλοί από μας σκέφθηκαν ότι θα μπορούσε κάποτε να γίνει το μέσο για την άμεση – ή, έστω, αμεσότερη – δημοκρατία.

Η συμμετοχική δημοκρατία εδράζεται επάνω στην επικοινωνία. Η επικοινωνία επιτρέπει την αποκέντρωση, την οριζόντια αλλά και κάθετη αυτό-οργάνωση, την διαρκή πληροφόρηση, την ανταλλαγή απόψεων, την κριτική, τον διάλογο, τα συνεχή δημοψηφίσματα. Η ψηφιακή δικτύωση θα αλλάξει την μορφή και την ουσία της πολιτικής.

Όταν όμως η επικοινωνία είναι τόσο σημαντική για την υπόσταση της δημοκρατίας, τι γίνεται με τον έλεγχο των Μέσων Μαζική Επικοινωνίας;

Είναι ένα βασικό πρόβλημα. Τα κρατικά μέσα τείνουν να γίνουν φερέφωνα της εξουσίας ενώ τα ιδιωτικά γίνονται εύκολα εκφραστές και όργανα συμφερόντων.

Βέβαια δεν είναι αληθής η συχνά εκφραζόμενη άποψη ότι τα Μέσα είναι παντοδύναμα και όποιος τα ελέγχει επιβάλλει ό,τι και όποιον θέλει. Έχει συμβεί πολύ συχνά να καταψηφιστούν κυβερνήσεις που είχαν τα Μέσα με το μέρος τους.

Ωστόσο αν τα ΜΜΕ δεν μπορούν να ελέγξουν απόλυτα την κοινή γνώμη, μπορούν σίγουρα να την κατευθύνουν και να την διαστρεβλώσουν. Ακόμα ισχύει στην χώρα μας η εκδοχή του πολέμου στην Γιουγκοσλαβία που προωθούσε η προπαγάνδα του Μιλόσεβιτς – διότι απλούστατα η altera pars δεν βρήκε ποτέ χώρο και χρόνο στα ελληνικά ΜΜΕ.

Άρα το θέμα της (κατά το δυνατόν) αντικειμενικότητας ή έστω αμεροληψίας των ΜΜΕ είναι μείζον πρόβλημα για την διατήρηση και την διεύρυνση της δημοκρατίας.

Ευτυχώς τα πιο σύγχρονα Μέσα (όπως το Internet) δεν είναι μαζικά ούτε μονόδρομα. Είναι εξατομικευμένα και αμφίδρομα. Ο κάθε δέκτης μπορεί να είναι και πομπός, πράγμα που πιστοποιούμε από τα χιλιάδες sites και blogs που ξεφυτρώνουν καθημερινά στο Διαδίκτυο.

Όσο για το θέμα των «τεχνικών της επικοινωνίας» που προκαλούν «επικοινωνιακές καταιγίδες» και φαλκιδεύουν την δημοκρατία – και εκεί υπάρχει μεγάλη μυθοποίηση και υπερβολή. Με ανοιχτά ΜΜΕ δεν κερδίζει τις εκλογές όποιος έχει τον καλύτερο διαφημιστή – αλλά όποιος έχει το καλύτερο «προϊόν». Ο διαφημιστής μπορεί να επηρεάσει λίγο αναδεικνύοντας τις θετικές ιδιότητες του «προϊόντος» αλλά δεν μπορεί να πουλήσει κάτι σκάρτο.

Ο «κυρίαρχος λαός» μπορεί να μην είναι πάντα κυρίαρχος – αλλά δεν είναι κουτός…

(Aπό το "Κράμα")