Σε επιστολή του Orwell (4.12.48), που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, υπάρχει μία φράση που συνοψίζει όλο μου το πολιτικό πιστεύω. Έχω γράψει ολόκληρα δοκίμια (π. χ. «Σύστημα Ελευθερίας») για να εκφράσω αυτό, που ο Orwell. είπε με λίγες λέξεις. Το κακό είναι ότι η φράση αυτή δύσκολα μεταφράζεται. Την παραθέτω πρώτα στο πρωτότυπο: «The real division is not between conservatives and revolutionaries but between authoritarians and libertarians».

Πρόχειρη απόδοση: «Η πραγματική διαίρεση δεν είναι ανάμεσα σε συντηρητικούς και επαναστάτες αλλά ανάμεσα σε οπαδούς του αυταρχισμού και της ελευθερίας». Προσοχή, οι libertarians δεν είναι (όπως λέει το λεξικό) οι «φιλελεύθεροι». Αυτοί στα Αγγλικά ονομάζονται liberals. Έχουν προταθεί οι όροι ελευθερόφρονες και ελευθεριακοί – αλλά δεν ξέρω τι αποδίδουν. Πρόκειται πάντως για τους ανθρώπους που βρίσκονται πολύ κοντά στους αναρχικούς – με την έννοια ότι επιζητούν τον μέγιστο δυνατό περιορισμό της κεντρικής εξουσίας. Όπως θα ήταν λάθος να αποδώσουμε τους authoritarians ως «αυταρχικούς». Αυταρχικός, στην γλώσσα μας, είναι αυτός που συμπεριφέρεται αυταρχικά – όχι ο οπαδός μίας θεωρίας που θεωρεί απαραίτητη την ισχυρή (και ανεξέλεγκτη) κεντρική εξουσία. Αυτός θα έπρεπε να ονομάζεται «αυταρχιστής».

Πέρα όμως από το πρόβλημα της μετάφρασης, η ουσία είναι ότι η πραγματική ιδεολογική αντιπαράθεση που στοίχειωσε τον περασμένο αιώνα ενώ προωθούσε το θέμα της ισότητας εξόκειλε στο πρόβλημα της ελευθερίας. Η επαναστατικότητα δεν ωφελεί όταν οδηγεί σε ένα αυταρχικό κράτος. Διότι αυτό θα γίνει αυτόματα συντηρητικό – για να συντηρήσει τον εαυτό του. Άρα η επανάσταση μετασχηματίζεται στο αντίθετό της: την συντήρηση. Ένα αυταρχικό κράτος αποκλείεται να είναι προοδευτικό. Και αντί οι επαναστάσεις να απελευθερώνουν, σύντομα αρχίζουν να υποδουλώνουν.

Από παιδιά μας μαθαίνουν να νιώθουμε δέος και ευλάβεια μπροστά στην ιδέα της Επανάστασης. Ξεκινώντας με την Επανάσταση του 21, περνώντας από την Γαλλική, και καταλήγοντας στην «μητέρα όλων των επαναστάσεων», την Ρωσική – κάθε τι το επαναστατικό είναι ένδοξο, δημιουργικό και ωφέλιμο για τον άνθρωπο. Έτσι δεν είναι να εκπλήσσεται κανείς από το γεγονός ότι κομπλεξικοί και σαδιστές τρομοκράτες, αυτοαποκαλούνται επαναστάτες και εισπράττουν τον δέοντα σεβασμό από το κοινό που έχει μάθει να υποκλίνεται μπροστά σε αυτόν τον όρο.

Οι αριστεροί αναμασούν την φράση του Μαρξ: «η βία είναι η μαμή της ιστορίας» που μόνιμα την αναφέρουν λανθασμένα. (Η ακριβής φράση είναι: «Η βία είναι μαμή για κάθε παλιά κοινωνία που εγκυμονεί μία καινούργια»). Με αυτή τη φράση μαζί με την επανάσταση, νομιμοποιείται και η βία που απαρέγκλιτα την συνοδεύει. (Επανάσταση χωρίς βία είναι μεταρρύθμιση).

Η βία δεν είναι συμβιβάσιμη με καμία ιδέα προόδου (η ζωή και ενός ανθρώπου είναι ιερή). Ούτε ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Αλλά, πέρα από αυτό, η ιστορία έχει καταδείξει ότι η βία δεν γεννάει τίποτα άλλο από (αντί)βία. Αν εξετάσει κανείς ψύχραιμα τα αποτελέσματα των μεγάλων ιστορικών κινητοποιήσεων θα διαπιστώσει ότι η επανάσταση και η βία όχι μόνο δεν έχουν συμβάλει στην πρόοδο και την εξέλιξη της ανθρωπότητας – αλλά σταθερά την έχουν ωθήσει προς τα πίσω. Αν εξαιρέσουμε τα εθνο-απελευθερωτικά κινήματα που βοήθησαν (όχι πάντα) στον σχηματισμό των σύγχρονων εθνών, οι άλλες μεγάλες εξεγέρσεις οδήγησαν στο αντίθετό τους… Η γαλλική επανάσταση έφερε την Τρομοκρατία, τον Ναπολέοντα, την Παλινόρθωση των Βουρβόνων και τον Ναπολέοντα τον Τρίτο – η Ρωσική τον Στάλιν με τις δίκες, τις ομαδικές εκκαθαρίσεις και τα Γκούλαγκ – μέχρι τα σημερινά χάλια της Ρωσίας. Για να μην θυμηθούμε που οδήγησε η Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο, ή η κατάληψη της εξουσίας από τον Πολ Ποτ.

Άλλα έθνη (π. χ. η Αγγλία, η Ελβετία και οι ΗΠΑ), πέρασαν στην δημοκρατία πριν πέσει η Βαστίλη, αναίμακτα και πολύ πιο αποτελεσματικά. Η σύγκριση της παράλληλης πορείας των γειτονικών κρατών Αγγλίας και Γαλλίας είναι πολύ διαφωτιστική. Οι Γάλλοι χρειάστηκε να περιμένουν άλλα ογδόντα χρόνια μετά την επανάσταση τους για να απολαύσουν κάτι που οι Βρετανοί είχαν εγκαθιδρύσει διακόσια χρόνια πριν!

Ίσως λοιπόν να έχει δίκιο η Simone Weil όταν γράφει: «Η λέξη ‘επανάσταση’ είναι μία λέξη για την οποία σκοτώνεις, για την οποία πεθαίνεις, για την οποία στέλνεις τις εργαζόμενες μάζες στον θάνατο – αλλά η οποία δεν έχει κανένα περιεχόμενο».

Ο μεταρρυθμιστής Eduard Bernstein (και τι δεν έχει ακούσει ως «ρεβιζιονιστής») αποδείχθηκε σωστός. Ο δρόμος για την κοινωνική δικαιοσύνη δεν περνάει από την επανάσταση. Αυτή οδηγεί στην (αναπόφευκτη κατά Μαρξ) δικτατορία του προλεταριάτου – δηλαδή στην κατάλυση της δημοκρατίας. Όμως ξέρουμε πια πως η ανελευθερία καταλήγει στην ανισότητα – όπως πολύ σωστά κατέδειξε ο Orwell στην «Φάρμα των Ζώων».

Ξαναγυρίσαμε στον Orwell. Έζησε στο πετσί του την αυταρχικότητα της επανάστασης όταν, πολεμώντας ως αριστερός τους φασίστες του Φράνκο στην Ισπανία, βρέθηκε ξαφνικά αντιμέτωπος με τους κομμουνιστές. Οι Σταλινικοί, ξεχνώντας τους φασίστες, βάλθηκαν να κυνηγάνε τους Τροτσκιστές και τους αναρχικούς. Κινδύνεψε, επειδή συμπολεμούσε με το POUM. Η εμπειρία αυτή τον έκανε να κατανοήσει, πριν από πολλούς άλλους, την εσωτερική αντίφαση μιας «αυταρχικής επανάστασης».

Η επανάσταση είναι τελικά ένας μύθος. Η πρόοδος, χωρίς θυσίες της ελευθερίας και της δημοκρατίας, έρχεται μόνο με την συναινετική σταδιακή – αλλά σταθερή – αλλαγή. Αυτή που ο Karl Popper ονόμαζε piecemeal engineering (τμηματική μηχανική). Μόνο χάρη σε αυτή έχουμε κερδίσει όσα μέχρι τώρα απολαμβάνουμε. Σίγουρα δεν είναι αρκετά. Αλλά μία σύγκριση με τον κόσμο πριν από πενήντα ή εκατό χρόνια θα μας δείξει πως έχουν γίνει σημαντικές αλλαγές – κι αυτές όχι χάρη στις επαναστάσεις.

(Αδημοσίευτο)