Στέλιος Ράμφος: Ο ανιχνευτής του Νεοελληνικού Τίποτα
Φιλοσοφική σκέψη στην Ελλάδα; Ελάχιστη και μίζερη. Φιλοσοφική σκέψη από Έλληνες; Ναι, αλλά στο εξωτερικό.
Και οι πέντε σημαντικοί Έλληνες στοχαστές που έδρασαν στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα σπούδασαν, δούλεψαν και δημοσίευσαν έξω. Οι Κώστας Παπαϊωάννου, Κορνήλιος Καστοριάδης, Κώστας Αξελός και Στέλιος Ράμφος στη Γαλλία και ο Παναγιώτης Κονδύλης στη Γερμανία. Από αυτούς μόνον ο Ράμφος επέστρεψε.
Δίδαξε ένα καιρό στη Γαλλία (στο Πανεπιστήμιο των Βενσέν) αλλά τελικά ήρθε και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Η πρώτη περίοδος της σκέψης του ήταν φανατικά ελληνοκεντρική. Είχε όμως το θάρρος και την αυτοπεποίθηση, προχωρώντας και ερευνώντας, να αναθεωρήσει. Στο τελευταίο του βιβλίο (Ονομάτων Επίσκεψις) προλογίζοντας παλαιότερα κείμενα γράφει (σ. 8) ότι σε αυτά υπάρχει: «ένας σαφής αντιδυτικός και αντινεωτερικός προσανατολισμός, ο οποίος προ πολλού δεν υφίσταται στα γραπτά μου – το αντίθετο μάλιστα». Οι σύντροφοί του εκείνης της εποχής δεν του συγχώρεσαν την μεταστροφή του και την εγκατάλειψη αυτού που σήμερα ονομάζει: «υπαρξιακορωμαντική αμφισβήτηση της Δύσεως».
Ο Στέλιος Ράμφος γεννήθηκε το 1939. Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει πάνω από 30 βιβλία – τα τελευταία 20 στις εκδόσεις «Αρμός». Τον πρωτοδιάβασα το 1976. Ήταν ένα μικρό γοητευτικό βιβλίο: «Η Μουσική του Ηράκλειτου». Τον άλλο χρόνο διάβασα «Το Δαχτυλίδι του Γύγη» περιπλάνηση σε ένα παραμύθι του Πλάτωνα (με ωραίες εικόνες του Κυριτσόπουλου). Η παραγωγικότητά του αυξάνει με το χρόνο. Μέσα στα δύο τελευταία χρόνια έχει εκδώσει έξη βιβλία, τα περισσότερα πολυσέλιδα.
Φέτος κυκλοφόρησε «Το Αδιανόητο Τίποτα» ένα βιβλίο-σταθμός για την αυτογνωσία των Έλλήνων. Υπότιτλοι του βιβλίου: «Φιλοκαλικά Ριζώματα του νεοελληνικού μηδενισμού – Δοκίμιο φιλοσοφικής ανθρωπολογίας». Ένας τόμος 489 σελίδων μεγάλου σχήματος, πάντα σε πολυτονική παραδοσιακή γραφή (ως και υπογεγραμμένες) που ξεκινάει από τον Ευάγριο Ποντικό (345-399), για να καταλήξει στην σημερινή νεοελληνική συνθήκη (στη παρουσίαση του βιβλίου ο Ράμφος αναφέρθηκε ακόμα και στο ΔΝΤ). Σε μία εποχή που όλοι ψάχνουν για φταίχτες αυτός δείχνει ένδον.
Οι θέσεις στις οποίες καταλήγει ο συγγραφέας είναι γνωστές και από άλλα βιβλία του που μιλάνε για την σημερινή ελληνική πραγματικότητα.(Π.χ. «Μία καλοκαιρινή ευτυχία τρίζει», 1999, σελ. 99: «Αντίπαλός μας δεν είναι οι εξωτερικές συνθήκες και οι εχθροί – ο μεγάλος δυνάστης μας είναι ο εαυτός μας. Είναι η συναισθηματική μας λογική και η παθητική νοοτροπία του ομαδισμού μας».). Γι αυτόν, το ότι οι Έλληνες δεν έζησαν μία Αναγέννηση και έναν Διαφωτισμό, τους άφησε χωρίς ταυτότητα, χωρίς σύστημα αξιών, χωρίς εαυτό. Κυριαρχούνται εντελώς από το συναίσθημα, πράγμα που οδηγεί σε ένα μηδενισμό του λόγου. Αλλά χωρίς λόγο δεν χτίζεται ένας συγκροτημένος και ουσιαστικός εαυτός. Το «έλλειμμα εαυτού» είναι για τον Ράμφο εκείνο που οδηγεί στα άλλα ελλείμματα (ακόμα και τα δημοσιονομικά). Κυρίως οδηγεί στον μηδενισμό.
Ο μηδενισμός υπονομεύει τις σταθερές αξιακές μορφές του βίου. Οδηγεί σε ένα χάος από δράσεις και αντιδράσεις, καθαρά συναισθηματικές, εναλλασσόμενων μίσους και αγάπης. Συναισθηματική είναι και η επιβεβαίωση που ζητάει ο νεοέλληνας. Συνοδεύεται από απέχθεια στην εργασία, ροπή στην άνετη ζωή, αδιαφορία για κανόνες (εξ ου και η κυριαρχία της διαφθοράς). Το τρίπτυχο: διαδήλωση – ταβέρνα – τραγούδι, μας εκτονώνει συναισθηματικά και μας τρέφει ψυχικά.
Η διαφορά από άλλα σχετικά κείμενα του Ράμφου είναι ότι στο βιβλίο αυτό αναλύονται οι ρίζες (τα «ριζώματα») αυτής της νοοτροπίας. Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, είναι θρησκευτικές. Ο συγγραφέας ερευνά και ανιχνεύει, σε μία συναρπαστική πορεία στην ιστορία της ορθόδοξης ησυχαστικής θεολογίας, όλες τις πηγές του προβλήματος. Εστιάζει στην «Φιλοκαλία» ένα βιβλίο-σταθμό που περιέχει κείμενα 10 αιώνων (από τον 4ο ως τον 14ο) και εκδόθηκε στα τέλη του 18ου για να καταπολεμήσει τον Διαφωτισμό – ντόπιο και εισαγόμενο – που τότε αναδυόταν στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με τον Ράμφο «στο Βυζάντιο του 14ου αιώνος επήλθε διαζύγιο μεταξύ λόγου και πίστεως, με σοβαρά ιστορικά επακόλουθα» (σ. 461). Το συλλογικό επεκράτησε του ατομικού, το μεταφυσικό του φυσικού. Γράφει παρακάτω: «Την εμμονή στην υπερβατική διεκδίκηση ενός απόκοσμου κενού που εγγράφεται στην ψυχή σαν αδιανόητο τίποτα, πληρώνουμε αυτοτιμωρητικά επί αιώνες στην χριστιανική Ανατολή…» (σ. 468). Και αλλού: «Ως υπερφυσικό γεγονός, το ιδεατό μας κρατάει ανήλικους» (469).
Η Φιλοκαλία, «έργο καταστατικής σημασίας για τον νεότερο Ελληνισμό» (σ. 9) πέτυχε να υπονομεύσει τον Διαφωτισμό και τον Λόγο. Φτάσαμε στο «έλλειμμα εαυτού». Ένα βιβλίο σαν το «Αδιανόητο Τίποτα» – ίσως το σημαντικότερο της χρονιάς – μπορεί να μας κατευθύνει προς την αυτογνωσία. Ώστε να ενηλικιωθούμε και να γίνουμε κάποτε «σύγχρονα υποκείμενα» (η κατακλείδα του βιβλίου, στη σ. 470).
(Δημοσιεύτηκε στη LiFO 23.12.10)
