Η πρώτη μου —εκ των ένδον— επαφή με την ένδοξη ελληνική γραφειοκρατία ήταν ο στρατός. (Αν γραφειοκρατία σημαίνει το μάξιμουμ της απασχολήσεως με το μίνιμουμ του έργου — τότε ο στρατός είναι αναγκαστικά η κορυφαία έκφραση γραφειοκρατίας. Δεν παράγει τίποτα. Το έργο του είναι δυνητικό — ευτυχώς... Στο μεταξύ όμως ασχολείται με τη γραφειοκρατική οργάνωση του νεκρού χρόνου).

Θυμάμαι λοιπόν πόσο διασκέδασα τότε με αυτό που νόμιζα πως ήταν γραφειοκρατική ασυναρτησία: “Τι ειδικότητα έχεις εσύ; Δικηγόρος. Ωραία, θα πας στο μηχανουργείο. Εσύ; Φανοποιός. Θαυμάσια, θα αναλάβεις τη γραμματεία”.

Έκανα είκοσι χρόνια να καταλάβω πως αυτό το κυνήγι της ειδικότητας δεν είναι ασυναρτησία, αλλά η ύψιστη γραφειοκρατική λογική. Σ' αυτήν στηρίζεται ολόκληρο το οικοδόμημα της γραφειοκρατίας. Ο μόνος τρόπος για το γραφειοκράτη να συντηρήσει τη θέση του είναι να εξουδετερώσει αυτόν που θα μπορούσε να τον καταργήσει.

Κι αυτός είναι ο ειδικός.

Ο γραφειοκράτης δεν έχει άλλη ειδικότητα από αυτή που δημιουργεί για να δικαιολογεί την παρουσία του. Βασικά είναι άχρηστος. Η ανάγκη του είναι τεχνητή, επινόηση του ίδιου και των ομοίων του. Ενδόμυχα το ξέρει και χτίζει τείχη προστασίας γύρω του. Το ένα είναι η (νομοθετικά κατοχυρωμένη) μονιμότητα. Το δεύτερο είναι το μυστήριο που δημιουργεί γύρω στη δουλειά του. Το τρίτο είναι ο πόλεμος εναντίον των ειδικών. Γιατί από εκεί ελλοχεύει ο κίνδυνος.

Ο ειδικός με μια ματιά διαπερνά το “μυστήριο” και αποκαλύπτει τη σκηνοθεσία. Ξέρει πως για να (μην) κάνουν τη δουλειά ενός ειδικού ασχολούνται δέκα ανειδίκευτοι. (Με τον όρο αυτό εννοώ τους κατόχους εκείνων των άχρηστων “γενικών χαρτιών” που δίνουν η Νομική, η Πάντειος, η Βιομηχανική και άλλες αξιόλογες μεν σχολές, που έχουν δυστυχώς μεταβληθεί σε εκτυπώτριες πτυχίων. Υπάρχουν βέβαια και υπάλληλοι με πτυχία “ειδικά”. Μόλις όμως μονιμοποιηθούν, περνάνε στο αντίπαλο στρατόπεδο).

Έτσι σήμερα, στη δημόσια διοίκηση μαίνεται ο πόλεμος γραφειοκρατών εναντίον τεχνοκρατών. Περιττό να πούμε οι πρώτοι νικούν κατά κράτος. Είναι πολλοί, είναι συνασπισμένοι, είναι μετριότητες. Οι τεχνοκράτες είναι λίγοι, μεμονωμένοι και (συνήθως) έξυπνοι. Και τίποτα δεν μπορεί να διαπεράσει το συμπαγές τείχος της συνωμοσίας των μέτριων και ανίκανων.

Τελευταία αποκάλυψη: στο Υπουργείο Συγκοινωνιών δεν υπηρετούν συγκοινωνιολόγοι. Σωστά! Τι σχέση έχουν οι συγκοινωνιολόγοι με τις συγκοινωνίες;

Εκατομμύρια έχει κοστίσει στην Ελλάδα η μετάκληση εμπειρογνωμόνων και δισεκατομμύρια η μη εφαρμογή των απόψεων τους. Τα αρχεία των υπουργείων είναι απέραντα νεκροταφεία ειδικών.

Μερικές μάλιστα, υπηρεσίες έχουν θεσμοθετήσει την ασχετοσύνη. Π. χ. στο καταστατικό της ΕΡΤ αναγράφεται πως δεν μπορεί να συμμετέχει στη διοίκηση της εταιρίας άτομο που να έχει οιαδήποτε επαγγελματική σχέση με τη ραδιοφωνία ή την τηλεόραση. Υποψιάζομαι μάλιστα πως αν κάποτε (απίθανο) τροποποιηθεί το καταστατικό της ΕΡΤ και μπούνε στη διοίκηση της ειδικοί, θα απεργήσουν την άλλη μέρα οι 1.500 (μη ειδικοί) υπάλληλοί της. Όπως άλλωστε απεργούν (ή κωλυσιεργούν) όλοι οι γραφειοκράτες όταν βρεθούν ξαφνικά κάτω από τις διαταγές ειδικού. Είναι ο μόνος τρόπος για να προστατευθούν από την απειλή κάποιου που ξέρει περισσότερα απ' αυτούς. Που τους αφαιρεί το μοναδικό τους όπλο — τη φράση:

“Αφήστε, κ. Γενικέ (κ. Υπουργέ κτλ.), αυτά είναι ειδικά θέματα, που δεν τα ξέρετε”. Στον ειδικό τι θα πούνε;

Η διαδικασία για την πρόσκληση ειδικού ξεκινάει πάντα από κάποιον μη-γραφειοκράτη. Π. χ. έναν καλοπροαίρετο (συνήθως καινούριο και ενθουσιώδη) υπουργό. Οι φάσεις της πορείας είναι οι εξής, σε 3 πράξεις και 20 εικόνες:

ΠΡΑΞΗ ΠΡΩΤΗ:

1) Υπουργός ζητάει πρόσκληση ειδικού.

2) Υπηρεσία κωλυσιεργεί: “Αυτά μπορούμε να τα κάνουμε κι εδώ. Τι να φέρουμε ξένους!”.

3) Υπουργός υποχωρεί.

4) Εργασία δεν γίνεται.

5) Υπουργός ξαναθυμάται τον ειδικό.

6) Υπηρεσία ξανακωλυσιεργεί.

7) Υπηρεσία υποκύπτει (σκεπτόμενη: πίσω έχει η αχλάδα...). Ειδικός μετακαλείται.

ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ:

8) Ειδικός ζητάει στοιχεία, πληροφορίες κτλ.

9) Υπηρεσία κωλυσιεργεί.

10) Ειδικός παραπονιέται στον υπουργό.

11) Υπηρεσία υποκύπτει. Δίνει όσο το δυνατόν λιγότερα και εσφαλμένα στοιχεία. (Δεν το κάνει επίτηδες. Τα στοιχεία της είναι εσφαλμένα).

12) Γίνεται η μελέτη.

13) Παρουσιάζεται η μελέτη. Συγχαρητήρια στον ειδικό (και από την υπηρεσία).

14) Γίνεται “εσωτερική” σύσκεψη για την αξιολόγηση της μελέτης. Ο υπουργός είναι ενθουσιώδης. Η υπηρεσία επιφυλακτική. Ζήτα χρόνο προς μελέτη της μελέτης.

ΠΡΑΞΗ ΤΡΙΤΗ:

15) Υπηρεσία ανακαλύπτει 13.642 νομικά, τυπικά, υπηρεσιακά και άλλα κωλύματα για την εφαρμογή των προτάσεων του ειδικού. Θα χρειαστεί αλλαγή της νομοθεσίας, των κανονισμών, κτλ.

16) Υπηρεσία προτείνει τη σύσταση επιτροπής. Ο υπουργός (κουράστηκε και κάνει το λάθος βήμα) δέχεται.

17) Η επιτροπή συνεδριάζει πολλές φορές (έχει και επίδομα). Προοδευτικά, τα μέλη της ξεχνούν το λόγο για τον οποίο συνέρχονται.

18) Περνούν πέντε (ή και δεκαπέντε) χρόνια. Η επιτροπή εξακολουθεί να υπάρχει (στα χαρτιά και στο μισθολόγιο). Αλλά ούτε που συνεδριάζει πλέον.

19) Η έκθεση του ειδικού πιάνει σκουλήκια.

20) Ο νέος υπουργός ζητάει μετάκληση ειδικού για το ίδιο θέμα. (Ξαναγυρίστε στο 2 και συνεχίστε. Επ' άπειρον).