Συνέντευξη στην Καλλιόπη Κουντούρη για το e- περιοδικό artzine 2001
1. Επιλέξατε να τιτλοφορήσετε το τελευταίο βιβλίο σας « Ψηφιακή Ζωή». Δίπλα στο πιο ουσιώδες ουσιαστικό (Ζωή) βάλατε ένα πολυσήμαντο επίθετο (Ψηφιακή). Πόσο τολμηρό είναι να μιλάει κανείς για ολοκληρωμένη ζωή σε περιβάλλον ψηφιακότητας και ποια είναι η ποιοτική και ιδεολογική στάθμη μιας τέτοιας ζωής;
- Το επίθετο «ψηφιακή» δεν καλύπτει βέβαια όλη την έκταση του ουσιαστικού (και με τις δύο έννοιες) ζωή. Απλά είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό γνώρισμά της. Αν ήμουν αγρότης θα έγραφα για αγροτική ζωή – που δεν σημαίνει ότι αυτή θα περιείχε μόνον γεωργικές εργασίες. Η ψηφιακή ζωή είναι σαν κάθε άλλη – οι βασικές παράμετροι δεν αλλάζουν: εργασία, έρωτας, παιχνίδι, χαρά, παρέα, πόνος κλπ. Μόνο που πολλά γίνονται τώρα με ψηφιακό τρόπο – και γίνονται καλύτερα. Ένα ψηφιακό ρολόι δείχνει την ώρα όπως και ένα αναλογικό – μόνο που είναι ακριβέστερο και κοστίζει φθηνότερα. Όσο για την «ποιοτική και ιδεολογική στάθμη» αυτή δεν εξαρτάται από το ψηφιακό ή μη των μέσων – αλλά από την ποιότητα και την καλλιέργεια των ανθρώπων. Με ψηφιακό τρόπο μπορείς να ακούς και Σοστακόβιτς και καψουροτράγουδα.
2. Εκφράζονται ανησυχίες ότι, στην ψηφιακή εποχή, αντί για την πραγμάτωση της αφηρημένης ιδέας- πανάρχαιη επιθυμία-, προχωρούμε στην αφηρημενοποίηση της πραγματικότητας.
- Αυτά τα λένε άνθρωποι χωρίς φιλοσοφική παιδεία. Ο φιλόσοφος θα σας πει ότι η «πραγματικότητα» (ή μάλλον οι πραγματικότητες – διαφέρουν από άτομο σε άτομο κι από χρόνο σε χρόνο) ήταν πάντα μία κατασκευή του ανθρώπου. Ο οποίος παίρνει σκόρπια δεδομένα της συνείδησης και τα συνθέτει σε ένα σύνολο. Θυμηθείτε το «Ρασομόν» του Κουροσάβα. Επτά μάρτυρες – επτά πραγματικότητες. Τίποτα δεν αλλάζει με την ψηφιακή εποχή: οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να πραγματοποιούν ιδέες και …πραγματικότητες.
3. Πώς θα ορίζατε το ρόλο τής φαντασίας στη διαδικασία παραγωγής ενός ψηφιακού έργου τέχνης;
- Καμία διαφορά και εδώ. Η φαντασία παραμένει πάντα κυρίαρχη, μόνο που τώρα έχει περισσότερα μέσα στη διάθεσή της. Πάρτε παράδειγμα μία τέχνη που ήδη βασίζονταν 100% στην τεχνική – τον κινηματογράφο. Οι δυνατότητες διευρύνονται και όχι μόνο σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Ο Ελύτης με ζήλευε που έγραφα με επεξεργαστή κειμένου – ενώ αυτός χτυπούσε στην γραφομηχανή και αναγκαζόταν να ξαναγράψει μία σελίδα για να αλλάξει μία φράση. (Σκέπτομαι τον Φλομπέρ με τις χιλιάδες αναθεωρήσεις του!). Αλλά και στις άλλες τέχνες – σκεφθείτε τι δυνατότητες έδωσαν οι υπολογιστές στην σύνθεση, εκτέλεση και αναπαραγωγή μουσικής. Όσο για τις εικαστικές τέχνες, ποια η διαφορά αν, αντί για πινέλα και χημικά χρώματα, χρησιμοποιώ πίξελς;
4. Μέρος της άσκησης πολιτικής μαζί με έναν εκ βαθέων επαναπροσδιορισμό της μεταφέρεται στο Διαδίκτυο με τη μορφή του hacking. Ανάμεσα στις προσκηνιακές διεκδικήσεις των hackers συγκαταλέγονται η απρόσκοπτη προσβασιμότητα στα «κοινά» αγαθά, η ελευθερία της δημιουργικότητας, η άμεση δημοκρατία, η υπονόμευση του καπιταλισμού κ.α. Είναι τελέσφορες και ευρυγώνιας οπτικής οι μορφές πολιτικής δράσης που επιστρατεύουν οι hackers; Έχουν ουσιαστική ανατρεπτική δυναμική ή αποτελούν ουσιαστικά ψηφιακό μετασχηματισμό ενός τεχνοκρατικού ατομικισμού;
- Οι χάκερς είναι ο Μάης του 68 (η το παλιότερο κίνημα των χίπις) του ψηφιακού κόσμου. Είναι η «Αντικουλτούρα» που σπάνια μεν επικρατεί, εξαναγκάζει όμως την κυρίαρχη ιδεολογία να αλλάξει και να «ανοιχτεί». Το ήθος των χάκερ (παραπέμπω και στο θαυμάσιο βιβλίο The New Hacker Ethic του Pekka Himanen) είναι μία νέα ηθική εργασίας και πλήρωσης – μία νέα θεώρηση ζωής που πλουτίζει αφάνταστα την εποχή μας.
5. Στην «Ψηφιακή Ζωή» αντιμάχεστε και την ελληνική τεχνοφοβία. Πού την αποδίδετε και τι αντιπροτείνετε στη θέση της;
- Είναι σαφές ότι οφείλεται στην στρεβλή εκπαίδευση των ελληνοπαίδων που βγαίνουν από το σχολείο και άμουσοι και αγεωμέτρητοι. Ότι χρειάζεται μία ριζική ανατροπή των πάντων στην παιδεία μας, αυτό δεν το αμφισβητεί πια κανείς. Αλλά πώς θα γίνει εφικτή όταν έχεις να κάνεις με μία αδρανή μάζα διδασκόντων που μπορεί να μην είναι άπλυτοι και αξύριστοι (όπως τους απεκάλεσε πρόσφατα ο Θόδωρος Πάγκαλος) αλλά σίγουρα είναι απαίδευτοι και στο μέγιστο ποσοστό τους αδιάφοροι.
6. Είχα την αίσθηση, διαβάζοντας την « Ψηφιακή Ζωή», ότι διακριτικά συστοιχίζεστε με μια σύλληψη αέναης per se προόδου της ψηφιακής τεχνολογίας σχεδόν ανεξαρτήτως συλλειτουργούντων παραγόντων (οικονομία, πολιτική, κοινωνία). Στη ρίζα όμως των εξελίξεων στην τεχνολογία εν γένει υποφώσκει, στην καλύτερη περίπτωση, η οικονομία και οι λογικές της αγοράς: από την πανεπιστημιακή έρευνα στην προώθηση προϊόντων.
Δεν είναι αναγκαστικά κακό πράγμα η οικονομία και η λογική της αγοράς. Σκεφθείτε ποια ήταν η τεχνολογική κατάσταση εκεί που δεν λειτουργούσαν αυτά τα κίνητρα. Για 70 χρόνια, η τότε Σοβιετική Ένωση, δεν παρήγαγε ούτε ένα νέο φάρμακο. Το θέμα είναι πως θα ελέγξεις και θα τιθασεύσεις αυτές τις δυνάμεις ώστε να εκμεταλλεύεσαι την ισχύ τους χωρίς να εκτίθεσαι στις υπερβολές τους. Είμαι υπέρ της ελεύθερης αγοράς – όχι όμως και της ασύδοτης.
7. Αν έρχεται σύντομα το τέλος του Διαδικτύου, με την έννοια του κορεσμού και της ολοκλήρωσης, ποια πορεία εξέλιξης πιστεύετε πως θα ακολουθηθεί από τότε και στο εξής;
Δέκα χρόνια τώρα που κινούμαι στο Διαδίκτυο ακούω πως έρχεται το τέλος του. Ούτε ήρθε, ούτε νομίζω ότι θα έρθει. Κατ αρχήν δεν υπάρχει ένα Διαδίκτυο – υπάρχουν χιλιάδες διασυνδεδεμένα δίκτυα. Η δομή τους είναι τόσο αποκεντρωμένη και αυτόνομη, ώστε πολύ δύσκολα μπορεί να συμβεί κάτι στο σύνολό τους. Γενικά θεωρώ την μετάλλαξη και την ανάπτυξη του Internet σαν ένα πραγματικό θαύμα. Και είμαι σίγουρος ότι και αν ακόμα για κάποιο λόγο (που δεν μπορώ να φανταστώ σήμερα) χαθεί, θα αντικατασταθεί αμέσως από άλλα δίκτυα. Από την στιγμή που τα γνωρίσαμε δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτά.
8. Αναδύεται πράγματι σήμερα ένας νέος ρόλος για τον πνευματικό άνθρωπο, αν αυτός αρδευτεί από τις δυνατότητες της ψηφιακότητας;
Φυσικά – η λέξη-κλειδί στην νέα μεταβιομηχανική εποχή είναι «επικοινωνία». Αυτή αντικαθιστά την «παραγωγή» της βιομηχανικής εποχής. Η επικοινωνία προϋποθέτει περιεχόμενο – άυλο φυσικά, προϊόν του νου. Ο πνευματικός άνθρωπος είναι ο βιομήχανος της νέας εποχής.
9. Πριν λίγους μήνες ιδρύθηκε πανηγυρικά στην Αμερική Υπουργείο για την Τέχνη και την Τεχνολογία. Να ίσως μια «χτυπητή» απόδειξη για τον σύνδεσμο δύο εκ των κορυφαίων ανθρώπινων εκφράσεων, τέχνης και πολιτικής…
Το μαθαίνω από εσάς και χαίρομαι που επιβεβαιώνεται άλλη μία φορά η πεποίθησή μου πως η Τεχνολογία δεν είναι «κατσαβίδια», αλλά μία δραστηριότητα του πνεύματος εξίσου αξιόλογη όσο και η ποίηση. Ήδη από το 1985 είχα γράψει ότι οι λέξεις «τεχνολογία» και «λογοτεχνία» περιέχουν τα ίδια συστατικά σε διαφορετική σειρά.
