Ερώτηση #1:
Αρχικά ήθελα να σας ρωτήσω: σαν ένας συγγραφέας που εκδίδει κείμενα 51
χρόνια, σας τυχαίνει να διαβάζετε κάτι που γράψατε πριν καιρό και να
μετανιώνετε για το περιεχόμενό του; Αν ναι, σε ποιου είδους γραπτά σας
συμβαίνει αυτό περισσότερο;
Να μετανιώσω – όχι. Μου συμβαίνει να διαφωνώ καμιά φορά με τον παλαιότερο εαυτό μου, αλλά αυτό το θεωρώ φυσιολογικό: Μόνον οι βλάκες δεν εξελίσσονται και παραμένουν αθεράπευτα συνεπείς. Υπάρχουν βιβλία που είχαν (εν γνώσει μου) επικαιρικό χαρακτήρα και έχουν ξεπεραστεί. Αυτά δεν τα αφήνω να ανατυπωθούν. Όταν με ξαναδιαβάζω, εκπλήττομαι (συνήθως ευχάριστα). Έχω ξεχάσει τι έγραφα και απορώ με το πόσο ήδη πριν είκοσι ή τριάντα χρόνια είχα διαμορφώσει τις απόψεις και το ύφος μου.
Ερώτηση #2:
Έχετε γράψει για την Ελληνική παιδεία: «Το τελικό προϊόν της παιδείας δεν
πρέπει να είναι ο πλήρης γνώσεων και πτυχίων στατικός, δογματικός άνθρωπος - αλλά ο ανήσυχος, ερευνητικός, δυναμικός και αμφισβητίας». Πώς μπορεί ένα
εκπαιδευτικό σύστημα, που βασίζεται στην αποστήθιση γνώσεων και την απόλυτη συγκατάβαση του μαθητή με τον «άνθρωπο εξεταστή» (είτε ο τελευταίος έχει δίκιο ή άδικο), να ξεφύγει προς το πρότυπο που προτείνετε;
Απλούστατα – δεν μπορεί. Έχω γράψει επίσης ότι το πρόβλημα της παιδείας δεν είναι τόσο πολύ θέμα προγράμματος όσο πρόβλημα διδασκόντων. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι άνθρωποι στενόμυαλοι, άμουσοι και αμόρφωτοι. Οι λίγοι που αποτελούν την εξαίρεση, ξέρουν να παρακάμπτουν το πρόγραμμα και να δίνουν στα παιδιά λίγη ουσία. Αλλά για να υπάρξει μία πραγματική αλλαγή στην παιδεία μας πρέπει να αλλάξουν όλα: και οι μανδαρίνοι του Υπουργείου, και ο τρόπος παραγωγής διδασκόντων και το πρόγραμμα.
Ερώτηση #3:
Ήσαστε συμμαθητής και καλός φίλος με τον Μιχάλη Δερτούζο (1936-2001), που
επιτέλεσε για πολλά χρόνια διευθυντής του Computer Science Laboratory του
MIT. Πιστεύετε ότι σας επηρέασε αυτή η σχέση σας για να περάσετε σταδιακά
από συγγραφέας / φιλόσοφος, σε ένθερμος υποστηρικτής και χρήστης
ηλεκτρονικών συσκευών;
Όχι, ο Μιχάλης δεν είχε καμία σχέση με την στροφή μου προς τους υπολογιστές και την πληροφορική. Το μικρόβιο υπήρχε μέσα μου από τα παιδικά μου χρόνια (είχα κατασκευάσει ραδιόφωνο με γαληνίτη στα δεκατέσσερα) και εξελίχθηκε. Μάλιστα με τον Μιχάλη, ενώ κάναμε πολλή παρέα στο σχολείο, είχαμε εντελώς χαθεί για δεκαετίες. Όταν ξανασυναντηθήκαμε, εγώ ήδη είχα μπλέξει με τα ηλεκτρονικά, ενώ εκείνος φλερτάριζε με την φιλοσοφία. Εξ ου και η αφιέρωση που μου έκανε στο βιβλίο του Whatwillbe: «Στον Νίκο που από ποιητής πάει κομπιουτεράς από τον συμμαθητή και φίλο του… που πάει ανάποδα». Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια πριν τον (τόσο πρόωρο!) θάνατό του είχαμε στενή επαφή.
Ερώτηση #4:
Ο Ευάγγελος Παπανούτσος είχε γράψει: «[.] η πρόοδος της επιστήμης και της
τεχνικής μπορεί να καλυτερέψει τον άνθρωπο (όπως ασφαλώς μπορεί και να τον
χειροτερέψει - σαν τον διαρρήκτη που έχει αποκτήσει τελειοποιημένα εργαλεία)
[.]». Ποίους θεωρείτε εσείς σημερινούς «διαρρήκτες», που εκμεταλλεύονται την
επιστήμη εις βάρος των υπολοίπων;
Όλοι έχουν την δυνατότητα να το κάνουν – είναι θέμα ηθικής αντίστασης. Αλλά και θέμα γνώσης: Μερικοί το κάνουν χωρίς να το ξέρουν η να το συνειδητοποιούν. Πιστεύω όμως πως ένα σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία του ανθρώπου είναι η συνειδητοποίηση της ζημιάς που μπορεί να κάνει η τεχνολογία και η επινόηση τρόπων για να ελαχιστοποιηθεί. Ας πούμε πως όλες οι αφελείς ιδέες περί επιστροφής σε παλιότερους (δήθεν ειδυλλιακούς) τρόπους ζωής, είναι ανεδαφικές ουτοπίες. Τα μειονεκτήματα της τεχνολογίας θα καταπολεμηθούν μόνο με την καλύτερη τεχνολογία.
Όσο για την άλλη τεχνολογία, την καταστρεπτική η πολεμική – εκεί πια θα πρέπει να περιμένουμε την ωρίμανση του ανθρώπου – αν έρθει ποτέ. Ονειρεύομαι ένα κόσμο όπου τα παιδιά θα χαμογελάνε ειρωνικά όταν μαθαίνουν στην ιστορία πως οι παλαιοί έλυναν τις διαφορές τους σκοτώνοντας ο ένας τον άλλο.
Ερώτηση #5:
Το Διαδίκτυο πράγματι είναι ένα παγκόσμιο μέσο επικοινωνίας χωρίς «κεφαλή»
και κεντρική διοίκηση. Από τη στιγμή που οι εταιρείες ξεκίνησαν να το
χρησιμοποιούν σα μέσο διαφήμισης και εξάπλωσης, θεσπίστηκαν νόμοι που
επιχειρούν να περιορίσουν και να ελέγξουν τις πράξεις των χρηστών του. Οι
θεσπίσεις αυτές πιστεύετε ότι συμβάλλουν στη δημιουργία ενός «καλύτερου και
ασφαλέστερου Διαδικτύου» ή ότι το Διαδίκτυο κινδυνεύει σα μία ακόμη «παρθένα γη» που ο άνθρωπος βάλθηκε να εκμεταλλευτεί με τελικό αποτέλεσμα να την καταστρέψει;
Ευτυχώς προς το παρόν το Διαδίκτυο παραμένει ελεύθερο. Η φύση του (μυριάδες ανεξάρτητοι κόμβοι) το καθιστά αντιεξουσιαστικό και αναρχικό. Είναι δύσκολο να ελεγχθεί – και μάλιστα σε δημοκρατικές κοινωνίες. (Οι άλλες αναγκάζονται να το απαγορέψουν τελείως). Δεν βλέπετε τι έγινε με την διακίνηση μουσικών κομματιών; Έκλεισε το Napster, εμφανίστηκε το Kazaaκαι άλλοι εκατό κόμβοι. Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι στο μέλλον θα αποτύχουν όλες οι προσπάθειες χειραγώγησης και ελέγχου. Φυσικά μερικά πράγματα πρέπει να προστατεύονται (π. χ. τα πνευματικά δικαιώματα των δημιουργών). Προσωπικά πάντως προτιμώ να χάνω χρήματα από την αυθαίρετη χρήση των κειμένων μου, παρά να συνεργήσω σε οποιαδήποτε απόπειρα ελέγχου που μπορεί να οδηγήσει στην λογοκρισία.
Ερώτηση #6:
Καθώς πλησιάζετε τα εβδομήντα χρόνια ζωής σας και έχοντας μελετήσει εις
βάθος θεωρητικούς αλλά και πρακτικούς τομείς, θέλω να μου πείτε, αν ήσαστε
πάλι δεκαεννιά χρονών, θα επιλέγατε να ασχοληθείτε πρώτα με τη φιλοσοφία και μετά με την τεχνολογία ή μήπως το αντίστροφο;
Όχι – θα έκανα την ίδια πορεία: από το γενικό στο μερικό. Άλλωστε η φιλοσοφία δεν είναι γνώση αλλά μέθοδος. Από την στιγμή που θα ασκηθείς σε αυτή, είσαι έτοιμος να εισχωρήσεις σε πολλούς τομείς της γνώσης. Η μέθοδος θα σε βοηθήσει να αντιμετωπίσεις το θέμα σου, οποιοδήποτε κι αν είναι το περιεχόμενο.
