Βασίλης Λεβαντίδης: 23 ερωτήσεις στον Νίκο Δήμου

Ο Νίκος Δήμου, διανοούμενος και λάτρης του λόγου και της ελληνικής σκέψης και φιλοσοφίας, συγγραφέας της «Δυστυχίας του να είσαι Έλληνας» (με 22 ανατυπώσεις) επανέρχεται με δύο νέα ενδιαφέροντα βιβλία από τον Πατάκη, που εγγράφονται ήδη στον κατάλογο των best sellers! Το ιδιαίτερα καυστικό και προκλητικό «Ειρωνικό (Νεοελληνικό) Λεξικό» και το «Τρίπτυχο (Επικοινωνία, αγάπη, ελευθερία)» μια συνολική έκδοση που περιλαμβάνει τρία «κλασικά» βιβλία με αφορισμούς που εκδόθηκαν στην δεκαετία του εβδομήντα, έκαναν 19 επανεκδόσεις, εισάγοντας νέα θέματα και απόψεις για τη φιλοσοφία της επικοινωνίας. Πρόκειται για τα κείμενα: «Ο Δρόμος της Επικοινωνίας», «Σκέψεις για την Αναγκαιότητα της Αγάπης» και «Εγχειρίδιο Ελευθερίας», που ανατέμνει το πρόβλημα της εξουσίας, της αναρχίας και της αυτονομίας.

- Η ανθρωπότητα βρίσκεται ξανά μπροστά στο φάσμα ενός πολέμου. Πώς και γιατί φτάσαμε ως εδώ;

Γιατί ακόμα κουβαλάμε μέσα μας την πρωτόγονη ιδεολογία της ισχύος. Ο δυνατός βαράει. Πάλι καλά που τώρα ψάχνει για νομιμοποίηση, συμμάχους, δικαιολογίες, ψηφίσματα. Στις παλιότερες εποχές, είτε λεγόταν Καίσαρας, Αλέξανδρος, Ταμερλάνος, Ναπολέων, Χίτλερ, απλώς ξεκινούσε, κατακτούσε και υποδούλωνε.

- Η Ευρώπη των 25, θα αποκτήσει τελικά δική της φωνή;

Δεν είμαι προφήτης – αλλά αν δεχθώ πως προχωράμε για πιο μεγάλα πολιτικά μορφώματα, πως και η Ελλάδα κάποτε είχε πόλεις-κράτη που πολεμούσαν μεταξύ τους… μάλλον θα αποκτήσει. Το ερώτημα είναι πότε.

- Ποιος ακούει τελικά την «Κοινωνία των πολιτών;

Για να ακουστεί πρέπει πρώτα να υπάρξει… Στην Ελλάδα τώρα αρχίζει να διαμορφώνεται. -

- Τα τηλεοπτικά παράθυρα και η χαμένη τιμή της ενημέρωσης!

Αρνούμαι να εμφανιστώ σε αυτά, δεν τα βλέπω – και ελπίζω να κάνουν το ίδιο και οι άλλοι τηλεθεατές. Τότε θα πάψουν να υπάρχουν.

- Αργεί πολύ η «δική σας Αριστερά»;

Η δική μου αριστερά υπήρχε πριν καν καθίσουν οι προοδευτικοί βουλευτές στην αριστερή πτέρυγα της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης. Για μένα αριστερός είναι αυτός που θέλει να αλλάξει τον κόσμο, που αμφισβητεί τα δόγματα και τις εξουσίες και δεν αποδέχεται τις κατεστημένες αξίες.

- Βαλκάνια: «Όπου ο εθνομάρτυρας του ενός λαού είναι ο εγκληματίας του άλλου, όπου ο ιδρυτικός μύθος ενός έθνους είναι ιστορία οδύνης και σφετερισμών για τον άλλο» γράφει ο Fred Reed. Στο μέλλον;

Κάποια στιγμή θα φαίνονται τόσο παράλογοι όλοι αυτοί οι ανταγωνισμοί – όσο μας φαίνονται σήμερα οι πόλεμοι ανάμεσα στην αρχαία Αθήνα και την Σπάρτη.

- Σε μια κατεξοχήν επικοινωνιακή εποχή, ολοένα και περισσότεροι συνάνθρωποί μας επισκέπτονται τον ψυχολόγο τους με συμπτώματα κατάθλιψης ή μοναξιάς. Όλοι επικοινωνούν στο διαδίκτυο με e-mails, με τα κινητά τηλέφωνα, με SMS, μέσω fax, αλλά όχι πρόσωπο με πρόσωπο. Για ποια επικοινωνία μιλούμε;

Ίσως να μιλάμε για την μοναξιά της ενηλικίωσης. Βγαίνουμε από μία κλειστή, πατριαρχική κοινωνία σε μία ελεύθερη και ανοιχτή. Είναι το τραύμα της εφηβείας – ο νέος που εγκαταλείπει την θαλπωρή και την προστασία της οικογένειας. Ωστόσο όλα τα νέα μέσα που μοιάζουν να μας απομονώνουν, τελικά μας φέρνουν πιο κοντά. Όταν είχε κυκλοφορήσει το τηλέφωνο οι διανοούμενοι έγραφαν: τώρα οι άνθρωποι δεν θα συναντάνε πια ο ένας τον άλλο…

- Ποιο πιστεύετε ότι είναι τελικά το ελιξίριο των Ελλήνων;

Το φως. Το έχω αναλύσει στο βιβλίο μου «Το φως των Ελλήνων». Το «αγγελικό και μαύρο φως» όπως καίρια το αποκαλεί ο Σεφέρης. Αυτή η τραγική αντίφαση και η ρίζα της ελληνικής υπερβολής.

- Συγκινεί ακόμη η αρχαία ελληνική φιλοσοφία;

Κάθε μεγάλη φιλοσοφία συγκινεί πάντα – γιατί τα προβλήματα παραμένουν. Στη φιλοσοφία δεν υπάρχει πρόοδος, όπως στην επιστήμη, όπου η νεότερη θεωρία ακυρώνει την παλαιότερη.

- Η Ελλάδα της Δύσης ή της Ανατολής. Στην εποχή του euro, οι Έλληνες στενάζουν!

Οι Έλληνες πάντα στενάζανε. Διαβάστε τον Ζαμπέλιο – και το «Πόθεν η λέξις τραγουδώ». Το τραγούδι, έγραφε πριν εκατόν εβδομήντα χρόνια, βγαίνει από την τραγωδία. Όλα τα τραγούδια μας ξεκινάνε από το παράπονο. Όσο για την Δύση και την Ανατολή – γιατί όχι μια πλούσια σύνθεση από τις δύο;

- Η Ελλάδα των Νόμπελ και η μαγεία και διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας. Υπάρχουν ακόμη ποιητές;

Σίγουρα – και καλοί ποιητές. Είμαστε χώρα του συναισθήματος – αυτό είναι ευεργετικό για την λυρική μας ποίηση και ολέθριο για την πολιτική μας ζωή. -

Λατρεύετε τον Οδυσσέα Ελύτη αλλά και την Κική Δημουλά; Γιατί;

Ό ένας είναι η δόξα και η άλλη ο σπαραγμός της λέξης. Πώς να μην τους αγαπήσω;

- Γ. Σεφέρης: «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει». Ακόμα;

Αφού οι Έλληνες επιμένουμε να τον επαληθεύουμε… Μετρήστε τις χωματερές μας… -

Κάνει κακό τελικά η τηλεόραση στο βιβλίο; Πώς θα αισθανόταν σήμερα ο Γουτεμβέργιος;

Όταν ήμουν στο ξεκίνημά μου, ένα βιβλίο γινόταν μπεστ σέλλερ με χίλια αντίτυπα. Η τελευταία συλλογή του Σεφέρη ήταν οκτώ χρόνια απούλητη στα ράφια, μέχρι που πήρε το Νόμπελ. Αν πραγματικά έχει επίδραση η τηλεόραση στο βιβλίο – τότε πρέπει να είναι ευεργετική… όπως και στο θέατρο (πριν πενήντα χρόνια είχαμε πέντε θέατρα στην Αθήνα – τώρα εκατόν πενήντα…).

- 6.500 νέα βιβλία το χρόνο. Για ποιους αναγνώστες;

Νομίζω ότι πέρυσι ήταν 9000 – κι ακόμα είναι λίγα, σε σχέση με τις νέες κυκλοφορίες σε άλλες χώρες του δικού μας πληθυσμού. Μη ξεχνάτε επίσης ότι ακόμα πάσχουμε από «λογοτεχνίτιδα». Έξω, ούτε το 30% των νέων εκδόσεων δεν είναι λογοτεχνία – σε μας περίπου το 50%. Το Ελληνικό Κέντρο Βιβλίου ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με το λογοτεχνικό βιβλίο. Πρέπει να προωθηθεί το επιστημονικό, διδακτικό, χρηστικό, επιμορφωτικό βιβλίο – καθώς και οι εκδόσεις αναφοράς.

- Αθήνα - Θεσσαλονίκη, Βορράς - Νότος. Ως πότε στην Ελλάδα;

Γεωγραφικά για πάντα. Αξιολογικά; Νομίζω πως οι Θεσσαλονικείς έχουν το σύμπλεγμα του δεύτερου παιδιού που ζηλεύει τον πρωτότοκο – ακόμα και για τα αρνητικά του. Δεν καταλαβαίνω τι βρίσκουν να φθονήσουν από μία τέτοια απάνθρωπη πόλη. Γεννήθηκα στην Αθήνα, αλλά ζω στα περίχωρα και την επισκέπτομαι μόνο σε περίπτωση απόλυτης ανάγκης.

- Μαρία Ρεζάν «Το ρεπορτάζ πέθανε μαζί με το χειρόγραφο». Το σημερινό επίπεδο της δημοσιογραφίας; Υπάρχει μέλλον;

Ναι, σίγουρα. Το μόνο που πεθαίνει είναι οι φράσεις που καταδικάζουν κάτι σε θάνατο. Εκατό χρόνια τώρα ακούμε: ο θάνατος του κινηματογράφου, του μυθιστορήματος, κλπ.

- 21ος αιώνας, νέα χιλιετία. Ελπίδα, αγωνία ή λήθη;

Ελπίδα και αγωνία: είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

- Παγκοσμιοποίηση και πολυπολιτισμικότητα. Δύο έννοιες που εισήλθαν τελευταία στη ζωή μας. Πρέπει να τις φοβόμαστε;

Όχι βέβαια – μην ακούτε τους φοβισμένους! Είναι θετικές εξελίξεις, ανοίγουν ορίζοντες, πλουτίζουν τη ζωή μας. Νομίζω πως ακόμα και οι πιο φανατικοί αντίπαλοι της παγκοσμιοποίησης αυτό-αναιρέθηκαν όταν παγκοσμιοποιήθηκε το ίδιο το κίνημά τους!

- Ποια επανάσταση πιστεύετε ότι δεν έγινε ακόμη;

Η μόνη που έχει αξία – η καθημερινή εσωτερική επανάσταση του καθενός απέναντι στα ψέματα, τους μύθους και τις μισές αλήθειες, με τις οποίες μας ταΐζουν από τα παιδικά μας χρόνια.

- Υπάρχει κάτι στο οποίο θα έπρεπε να αντισταθούμε πλέον οι νεοέλληνες;

Ναι: στην (κακώς εννοούμενη) «ελληνικότητα».

- Νίκος Δήμου: Από τα «Επίκαιρα» και το λογοτεχνικό πεζογράφημα στο «Έθνος» και το e-mail της Κυριακής. Περισσότερο συγγραφέας ή δημοσιογράφος;

Δημοσιογράφος με την έννοια του ρεπόρτερ, του ερευνητή, του καταγραφέα συμβάντων και ειδήσεων, δεν υπήρξα ποτέ – ούτε θέλησα να γίνω. Πάντα έγραφα στα έντυπα ως συγγραφέας – άλλωστε, πολλές φορές προγραμματισμένα, τα κείμενά μου ήταν «βιβλία σε δόσεις». Έτσι έγινε με την «Τέλεια Διαδρομή», τις «Λίστες», την «Ψηφιακή Ζωή». Αλλά, πέρα από όλα, θεωρώ σημαντική την προσπάθειά μου να αναβιώσω το ελληνικό λογοτεχνικό χρονογράφημα που είχε παρακμάσει από τότε που ο Ψαθάς το έμπλεξε με την πολιτική.

- Χαρακτηρίστε μας μέσα σε λίγες λέξεις τη διαδρομή σας στα ελληνικά γράμματα.

Θα έλεγα σαν τον Σαββόπουλο: «Πενήντα χρόνια κομμάτια». Το πρώτο μου βιβλίο κυκλοφόρησε το 1953 – όταν ήμουν δεκαοκτώ χρόνων. Ακολούθησαν άλλα πενήντα έξη – πεζά, ποίηση, φιλοσοφία, σάτιρα, μελέτες, δοκίμια, φωτογραφία. Μπερδεύτηκαν μερικοί με τόσα πολλά και ετερόκλητα. Αλλά διαβάστηκαν πολύ – έστω κι αν δεν έχω γράψει ούτε ένα μυθιστόρημα. Υπολογίζω πως έχουν πουληθεί πάνω από τριακόσιες χιλιάδες αντίτυπα. Πήγα πολλές φορές κόντρα στο ρεύμα – δεν προσκύνησα ιδεολογίες και παρατάξεις, δεν σεβάστηκα τους εθνικούς μύθους. Με είπαν ανθέλληνα. Έγραψα κείμενα για περίεργα πράγματα: γάτες, υπολογιστές, αυτοκίνητα, πορνογραφικά δελτάρια, διαφημίσεις. Με είπαν πολυπράγμονα. Ήμουν πάντα μοναχικός και αποσυνάγωγος. Τα βιβλία μου δεν αναφέρονται στις σοβαρές ιστορίες της λογοτεχνίας, ούτε συζητιούνται στις επιτροπές βραβείων. Για το κατεστημένο των γραμμάτων είμαι περιθωριακός. Δέκα φορές αναγκάστηκα να παραιτηθώ από Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης επειδή είχα δική μου άποψη. Με είπαν: μη-συνεργάσιμο. Για βιοπορισμό εργάστηκα είκοσι χρόνια στην διαφήμιση (εικοσιπέντε στα ΜΜΕ) και προχθές το «Βήμα» με αποκάλεσε: «ο διανοητής της ρεκλάμας». Το Βήμα, του οποίου για αρκετά χρόνια ήμουν η «σημαία»… Γνωρίζω πως στην Ελλάδα δικαίωση και αναγνώριση λαμβάνει κανείς μόνο μετά θάνατον. Η όπως γράφει ο Ελύτης: «Η αλήθεια μόνον έναντι θανάτου δίδεται».

(Δημοσιεύθηκε στις 26.4.03)