Δημοσθένης Κούρτοβικ

Μία πολυδύναμη διάνοια

ΤΑ ΝΕΑ 26.9.2015

Στο Μουσείο Μπενάκη άνοιξε προχθές και θα εγκαινιασθεί την Δευτέρα μία έκθεση  αφιερωμένη στον Νίκο Δήμου, με αφορμή τα ογδοντάχρονά του (του ευχόμαστε να τα υπερεκατοστήσει). Είναι μία επάξια τιμή γιατί αποδίδεται σε μία προσωπικότητα που έχει διακριθεί σε όλα τα είδη του γραπτού λόγου (δοκίμιο, πεζογραφία, ποίηση, σάτιρα, κριτική, αφορισμοί, επιφυλλιδογραφία) αλλά επίσης και στην φωτογραφία και την διαφήμιση, την οποία πρώτος αυτός στην Ελλάδα αναγνώρισε και ανέπτυξε ως μία μορφή τέχνης. Ο Ν. Δ. είναι ένας πνευματικός δεκαθλητής, από τους ελάχιστους σήμερα όχι μόνο στον τόπο μας αλλά και παγκοσμίως.  Όπως οι δεκαθλητές του στίβου δεν έχει την κορυφαία επίδοση σε κάθε αγώνισμα (αν και σε μερικά την έχει) είναι όμως ο πιο ολοκληρωμένος τύπος πνευματικού αθλητή. Πολύ λίγοι μπορούν να στον συναγωνιστούν στη διαύγεια ή την κομψότητα του ύφους ή στην επιγραμματική μεστότητα των διατυπώσεών του.

                                                                 ****

Σχεδόν αναπόφευκτα άργησε να αναγνωριστεί στον πνευματικό χώρο και ως ένα βαθμό παραμένει αμφιλεγόμενος. Μία αιτία είναι η ειρωνική, αλλά σφοδρή κριτική του  σε γνωρίσματα του νεοελληνικού χαρακτήρα που οι περισσότεροι εξιδανικεύουν (του δόθηκε γι αυτό ο τίτλος του ανθέλληνα, τον οποίο αναδέχθηκε πρόθυμα για να τον γελοιοποιήσει). Μια άλλη αιτία είναι η κολοσσιαία μόρφωσή του, τα πολλά ταλέντα του και η επιτυχία του όπου τα εφάρμοσε: στην Ελλάδα, όπως έχουν πιστοποιήσει υπεύθυνα υπουργικά χείλη, η αριστεία γεννάει φθόνο. Μία τρίτη αιτία είναι η δυσανεξία, ειδικά των ελληνικών λογοτεχνικών κύκλων απέναντι σε εισπηδήσεις από άλλους χώρους, προπαντός όταν αυτοί φέρουν τόσο αντιπαθητικά ονόματα όπως «διαφήμιση». Αλλά η αντίσταση της κατεστημένης διανόησης σε διάνοιες όπως ο Ν. Δ. μάλλον επιβεβαιώνει την αξία τους παρά την κάνει αμφίβολη.

                                                           *****

Την φήμη του την οφείλει κυρίως στο πασίγνωστο «Η Δυστυχία του να είσαι Έλληνας» που, όταν πρωτοκυκλοφόρησε, πριν από σαράντα χρόνια, διασκέδασε ή εξόργισε πολλούς ως ασεβής σάτιρα, αλλά η βαθύτερη αλήθεια των παρατηρήσεών του μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισε να πλανάται ως υποψία στην κοινή συνείδηση. Ο Ν. Δ. έχει δημοσιεύσει όμως σημαντικότερα βιβλία, όπως τα λαμπρά φιλοσοφικά δοκίμια «Ο Έλληνας Βούδας» και «Το απόλυτο και το τάβλι» ή το μοναδικό «Το Φως των Ελλήνων» που παντρεύει φιλοσοφία, ποίηση αφορισμό και φωτογραφία, σε μία εκπληκτική σύνθεση. Υπάρχουν και πολλά άλλα αξιοπρόσεκτα έργα του. Είναι δύσκολη μία επιλογή από τους άνω των εξήντα τίτλους που έχει εκδώσει.

                                                           ****

Τον έχουν συγκρίνει με τον Ροΐδη, με τον οποίο έχει άλλωστε μία μακρινή οικογενειακή συγγένεια. Υπάρχουν πράγματι ομοιότητες, αλλά κατά την γνώμη μου είναι μάλλον επιφανειακές. Ο Ροΐδης είχε κατά βάθος ρομαντική ιδιοσυγκρασία (τα ειρωνικά βέλη του κατά των ρομαντικών μύθων υποψιάζομαι ότι τα έριχνε με πόνο και κρυφή νοσταλγία). Ο Ν. Δ. είναι αντίθετα ένας αισιόδοξος ρασιοναλιστής. Μολονότι ο ίδιος περιγράφει τον εαυτό του ως οπαδό του πυρρώνειου σκεπτικισμού, ο σκεπτικισμός του σταματάει όταν πρόκειται για την επίδραση του ορθού λόγου, την πρόοδο, την τεχνολογία. Προπαντός, κι ας μου συγχωρεθεί αυτή η χωρίς εχθροπάθεια κακιούλα, σταματάει μπροστά στον ίδιο – αρκεί να διαβάσει κανείς την αυτοβιογραφία του. Σε μια άλλη χώρα οι ιδέες του Ν. Δ. θα μπορούσαν να θεωρηθούν παρωχημένες. Στην Ελλάδα παραμένουν ρηξικέλευθες.