Ξενοδοχείον «Το Σύστημα»

Στην δεκαετία του 70 μαινόταν η μάχη των πολιτικών συστημάτων. Συμπαγείς ιδεολογίες συγκρούονταν: Δεξιά εναντίον Αριστεράς (σε άνθιση στην χώρα μας μετά την πτώση της Χούντας). Αλλά και μεταξύ τους, Σοσιαλισμός και Κομμουνισμός είχαν αρκετά να χωρίσουν.

Τώρα βέβαια δεν υπάρχουν πια ούτε στην θεωρία ούτε στην πράξη ξεκάθαρες ιδεολογίες και συστήματα. Πως θα χαρακτηρίζατε την Κίνα; Κομμουνιστικό Καπιταλισμό; Και την Αγγλία; Φιλελεύθερο Σοσιαλισμό;

Αλλά το 1975 υπήρχαν δόγματα και σκληρές αντιπαραθέσεις. Έτσι, το να παρακάμψει κανείς όλα τα πομπώδη ιδεολογικά κριτήρια και να προτείνει ένα πεζό, «μπακάλικο» και πρακτικό, μόνο σαν ευφυολόγημα θα μπορούσε να περάσει. Γι αυτό, το κείμενο που ακολουθεί το χαρακτήρισα τότε χιουμοριστικό – ενώ δεν ήταν. Είναι σοβαρό και σήμερα μοιάζει λίγο προφητικό.



Την πολιτική και ιδεολογική μου θέση την είχα εκφράσει κάποτε σε μια μικρή υποσημείωση.

Ε! υποσημείωση ήταν, δεν προσέχτηκε. Έτσι εξακολουθούν να με ρωτούν πού ανήκω ή τι πιστεύω. (Παρ' όλο που ποτέ δεν κατάλαβα γιατί πρέπει να ανήκω κάπου, οπωσδήποτε).

Ωστόσο, έχω μια ξεκάθαρη τοποθέτηση και μου είναι πολύ εύκολο να την περιγράψω. Έστω κι αν δεν "ανήκω" πουθενά.

Έγραφε λοιπόν η υποσημείωση:

«Είμαι οπαδός εκείνου του συστήματος, που παρέχει στο άτομο το μάξιμουμ των υπηρεσιών με το μίνιμουμ των ενοχλήσεων».

Όπως βλέπετε, το κριτήριό μου για την υποστήριξη ενός πολιτικο-κοινωνικού-οικονομικού συστήματος είναι εντελώς πρακτικό. Δεν με ενδιαφέρουν οι αρχές του (που συνήθως απέχουν πολύ από την πράξη: όλες οι δικτατορίες, δημοκρατίες λέγονται!). Δεν με ενδιαφέρει η ιδεολογία, ούτε το δόγμα, ούτε το σύστημα διοίκησης ή η διάρθρωση της οικονομίας. Με ενδιαφέρει το αποτέλεσμα. Τι προσφέρει στον πολίτη - σε σχέση με το τι του ζητάει.

Σ' άλλο μου βιβλίο είχα γράψει, πως «η καλύτερη εξουσία είναι αυτή που επεμβαίνει λιγότερο στη ζωή μου». Αυτή δηλαδή, που με αφήνει να διαλέγω, να εκδηλώνομαι, να ολοκληρώνομαι όπως θέλω. Αυτό είναι το ένα βασικό κριτήριο ενός καλού συστήματος - και είναι, ας πούμε, αρνητικό (το μίνιμουμ της ενόχλησης). Το άλλο είναι θετικό: Τι υπηρεσίες μου προσφέρει το σύστημα (γιατί δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε: το σύστημα υπάρχει για να υπηρετεί εμάς - και μόνο γι' αυτό). Αν λοιπόν οι υπηρεσίες είναι καλές, και υπάρχει και ελευθερία, τότε αυτό είναι το καλύτερο σύστημα και δεν με νοιάζει ούτε πώς το λένε, ούτε τι πιστεύει. Έχει ελεύθερους, χαρούμενους και ευτυχισμένους πολίτες.

Παρά λίγο θα έλεγα: ευτυχισμένους πελάτες. Και σωστά - είμαστε οι πελάτες του συστήματος. Κι ο πελάτης είναι ο σκοπός της ύπαρξής του. Ο πελάτης έχει πάντα δίκιο. Μόνο που δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ούτε τη θέση μας, ούτε τη δύναμή μας - και αφήνουμε το σύστημα να μας δυναστεύει χωρίς λόγο.

Κι έτσι, πολύ απλά, διαλέγω κοινωνικό σύστημα όπως διαλέγω ξενοδοχείο. Πόσο κοστίζει; Τι προσφέρει γι' αυτά τα χρήματα; Το φαγητό είναι καλό; Η θέρμανση αρκετή; Η εξυπηρέτηση γρήγορη;

Ας υποθέσουμε πως κάποιος έρχεται από άλλον πλανήτη (άνθρωπος, όμως, σαν και μας) και θέλει να διαλέξει τον τόπο που θα μείνει. Φαντάζομαι πως, σαν λογικός και πρακτικός άνθρωπος, θα έκανε ένα ερωτηματολόγιο - και με βάση αυτό θα βαθμολογούσε τα διάφορα συστήματα.

Έτσι π. χ. θα ρωτούσε: μπορεί κανείς, χωρίς συνέπειες, να κριτικάρει ανοιχτά την κυβέρνηση; Μπορεί κανείς να φιλήσει το κορίτσι του στο δρόμο; Μπορεί να είναι μαύρος, Εβραίος, βουδιστής ή αναρχικός, χωρίς συνέπειες; Μπορεί να φύγει όποτε θέλει στο εξωτερικό; Πόσες ώρες χρειάζεται για να περάσει ένα αυτοκίνητο από τον (εκάστοτε) Χολαργό; Πόσα ημερομίσθια ανειδίκευτου εργάτη χρειάζονται για να αγοραστεί ένα κοστούμι ή ένα ψυγείο;

Το ερωτηματολόγιο θα κάλυπτε θέματα κοινωνικής ασφάλισης (παροχές και τρόπους παροχής), εθνικό εισόδημα, κατά κεφαλήν εισόδημα και ψαλίδα ανισότητας, φόρους, ευκαιρίες μόρφωσης και επαγγέλματος, ευκολίες που παρέχονται (δρόμοι, μέσα συγκοινωνίας, αποχέτευση, τηλέφωνα, πάρκινγκ, τηλεόραση) ακόμη και την "ποιότητα" ζωής - που βέβαια δύσκολα αναλύεται σε ερωτήσεις.

Ίσως, με ένα τέτοιο ερωτηματολόγιο, να μην έβγαινε η καλύτερη χώρα. Οπωσδήποτε όμως θα φαινόντουσαν αμέσως οι χειρότερες, αυτές που αποκλείονται. Από κει και πέρα, ο διαστημάνθρωπός μας μπορεί να κάνει ελεύθερα την επιλογή του ανάμεσα στις επικρατέστερες - κατά το κέφι και το μεράκι του. Μια επίσκεψη επί τόπου, θα του έδινε και κάτι που δε βγαίνει στα ερωτηματολόγια: την "ατμόσφαιρα" μιας χώρας.

Και για να ξανάρθουμε στο αρχικό μας ερώτημα: Θα θεωρούσα λοιπόν καλύτερο σύστημα, αυτό που ισχύει στις χώρες που θα έπαιρναν τους περισσότερους βαθμούς στο ερωτηματολόγιό μου.

Θα μου πείτε πώς μπορεί να φτιάξει κανείς το ερωτηματολόγιο έτσι, που να πρωτεύσει το σύστημα της αρεσκείας του. Φυσικά μπορεί. Αλλά τότε δεν του χρειάζεται το ερωτηματολόγιο, αφού ήδη έχει προ-επιλέξει το σύστημά του. Εγώ προτείνω σαν κριτήριο (και άρα σαν αφετηρία για τα ερωτήματα) τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες: Ελευθερία, μόρφωση, εργασία, ασφάλιση, άνεση, υγεία.

Ίσως πάλι πει κανείς πως μερικά συστήματα δεν προσφέρουν τώρα ελευθερία και άνεση - για να τις προσφέρουν στις επόμενες γενεές. Λυπάμαι - αυτό το δίσκο τον έχω ακούσει πολλές φορές, με πολλούς τίτλους: "Τραγούδι του Γύψου", "Τραγούδι της Βασιλείας των Ουρανών" κλπ. Δεν βλέπω κανένα λόγο να προτιμώ το ξενοδοχείο που ισχυρίζεται πως ΘΑ προσφέρει σύντομα θέρμανση και νερό - όταν το διπλανό τα έχει ήδη.

Ζητάω συγνώμη αν η σκέψη μου, φτωχή, χωρίς ιδεολογική έξαρση και ιδεαλιστικές πτήσεις, απογοητεύει. Αλλά στον κυκεώνα των φιλοσοφιών, ιδεολογιών, συστημάτων και μεθόδων - εγώ συνεισφέρω την «ιδεολογία του κοινού νου».

Σε όσους βρουν την ιδεολογία μου ισχνή - της χαρίζω έναν άλλο τίτλο: «Ιδεολογία του ανθρώπου». Τίποτε άλλο δεν υποστηρίζω, παρά πως το σύστημα πρέπει να κόβεται στα μέτρα του ανθρώπου. Πως πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις επιθυμίες του. Κι όχι -όπως καταντήσαμε σήμερα- να μελετάμε θεωρητικά ένα σύστημα και μετά να προσπαθούμε να προσαρμόσουμε (με το ζόρι) τους ανθρώπους σ' αυτό.

Ποιες είναι οι ανάγκες του ανθρώπου; Μας τις μαθαίνει και η επιστήμη και η πείρα. Η σωστή θεωρία του μάρκετινγκ, που πρεσβεύει πως τα προϊόντα πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των καταναλωτών, θα μπορούσε να μας χρησιμεύσει σαν θεωρητικό υπόδειγμα. (Είναι δημοκρατικότερο το μάρκετινγκ από όσο νομίζουμε. Ξεκινάει από τις ανάγκες και τις επιθυμίες του ατόμου. Μετά, κάθε αγορά είναι και μια ψήφος). Στο μάρκετινγκ π. χ. ενός ξενοδοχείου, θα μελετούσαμε πρώτα τις ανάγκες του πελάτη και θα φροντίζαμε να τις ικανοποιήσουμε στο μέτρο του δυνατού, έτσι που να πετύχουμε σαν ξενοδοχείο.

Εύχομαι κάποτε, τα συστήματα να γίνουν πραγματικά στα μέτρα του ανθρώπου. Για να μπορέσουν όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι να περάσουν τις σύντομες διακοπές τους στη γη, σε ένα καλό, άνετο και ζεστό ξενοδοχείο...