Προβο-κάστωρ και Πολυ-τέχνης

Γράφοντας στο προηγούμενο post για τους «προβοκάστορες» ο Heinz μου θύμισε ένα παλιότερο κείμενό μου. Και μου έδωσε μία ιδέα για θέμα.

Αλλά ας αντιγράψω πρώτα το σχόλιο του Heinz (συντομευμένο):

«Θεωρώ ότι ο ΝΔ είναι ένας τύπος ανθρώπου, που παλαιότερα τον είχα χαρακτηρίσει προβοκάστορα. O προβοκάστωρ, θυμίζω, είναι ένας προβοκάτορας κάστορας που προσπαθεί να δημιουργήσει φράγματα στη ροή της σκέψης για να δει: θα προχωρήσει το νερό ή θα λιμνάσει; Ο προβοκάστορας έτσι ταράζει τη ροή για να υποχρεώσει σε δημιουργία εναλλακτικών ροών. Διαταράσσει το συνεχές - άρα δημιουργεί πληροφορία.

Τι είναι δημιουργία; Δημιουργία είναι εφεύρεση.

Απ' αυτά που ήδη υπάρχουν, κάποιος, κάπως, καταφέρνει να σχηματίσει μιαν άλλη εικόνα από την κοινή συναινέση θεωρούμενη. (Luhmann: I see something you don't see). Αρπάζει από δω, κολλάει από κει, και ξαφνικά ξεπηδάει κάτι νέο, που δεν μπορεί να αποδοθεί στα συστατικά του, παρά μόνον στο όλον: το δημιούργημα.

Ο ΝΔ, αποδομεί. Γκρεμίζει το δημιούργημα. Κι έτσι, πυροδοτεί την λειτουργία αναδόμησής του.

Αλλά, έχοντας γκρεμίσει ό,τι προϋπήρχε, ο - εξ ανάγκης πλέον - δημιουργός, αναγκάζεται να στήσει κάτι νέο με τα υλικά του. Κι ο προβοκάστωρ ορμάει και πάλι. Και δώστου πάλι ο κύκλος. Κάποια στιγμή, επέρχεται ισορροπία:η νέα εφεύρεση κι ο προβοκάστορας, στέκονται απέναντι σε ισορροπία.Ισορροπία σεβασμού και αλληλοκατανόησης.

Βέβαια, είναι εκνευριστικό, άθλιο και συχνά άγριο, να’ χεις έναν ενοχλητικό προβοκάστορα στα πόδια σου. Ο δημιουργός που θα ξαναδημιουργήσει από τα ερείπια, πρέπει καταρχήν να είναι δημιουργός - κι όχι copy&paste. Kι έτσι, ο δημιουργός - που μόνο μέσω της δημιουργίας υλοποιείται - βρίσκεται σε κατάσταση δημιουργικού γίγνεσθαι: δημιουργεί συνέχεια.

Αναπόφευκτα τότε, ο αντιπαθέστατος προβοκάστορας, είναι δημιουργός δημιουργών».

Και τώρα το δικό μου κείμενο:

«Από την άλλη πλευρά είμαι ο ίδιος»

Ο. Ελύτης

Όλα τα κείμενα που έγραψα στη ζωή μου μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες. Σε αυτά της επιθυμίας και στα άλλα της αντίδρασης.

Τα πρώτα τα έγραψα επειδή μου το επέβαλε μία εσωτερική ανάγκη. Κουβαλούσα βαθιά βιώματα και εμπειρίες που ήταν συστατικά του εαυτού μου. Κάποτε ωρίμασαν και ζήτησαν την μορφή τους. Βγήκαν από μέσα μου όπως φυτρώνει ένα φυτό. Είναι τα λογοτεχνικά μου κείμενα: ποιήματα, πεζά, δοκίμια.

Αντίθετα τα άλλα δεν είχαν τις ρίζες τους μέσα μου, αλλά στην γύρω μου πραγματικότητα. Η οποία κάποια στιγμή με ενόχλησε, με εξόργισε και με ανάγκασε να τα γράψω. Μου τα επέβαλαν οι συνθήκες. Πρόκειται συνήθως γι άρθρα, σχόλια μελέτες αλλά και αφορισμούς.

Είναι φυσικό να είμαι πιο γνωστός για τα δεύτερα ενώ αγαπώ περισσότερο τα πρώτα. Είναι προϊόντα έρωτα – ενώ τα δεύτερα βιασμού.

Θα έγραφα π. χ. την «Δυστυχία του να είσαι Έλληνας» αν δεν ζούσα στην Ελλάδα τα χρόνια της Χούντας; Ή την «Απολογία ενός Ανθέλληνα» αν δεν είχα υποστεί την έκρηξη του Ελληνικού εθνικισμού στην δεκαετία του 90;

Ενώ το «Ημερολόγιο του Καύσωνα», το «Βιβλίο των Γάτων», τις «Λίστες» και τις «Τολμηρές Ιστορίες», θα τα είχα γράψει όπου κι αν ζούσα. Το ίδιο και «Το Απόλυτο και το Τάβλι», μία φιλοσοφική κατάθεση που ωρίμαζε μέσα μου τριάντα χρόνια.

Γράφοντας τα λογοτεχνικά μου κείμενα νιώθω απόλαυση ή λύτρωση – ενώ η παραγωγή των κριτικών και σχολιαστικών παρέχει απλώς εκτόνωση.

Βέβαια ο διαχωρισμός δεν είναι απόλυτος. Πολλά από τα λογοτεχνικά έχουν και κριτικό περιεχόμενο (π. χ. η απελευθερωτική πλευρά στις «Τολμηρές Ιστορίες») ενώ και τα σχολιαστικά έχουν λογοτεχνικές πλευρές. Οι αφορισμοί είναι από τα πιο δύσκολα είδη του λόγου – όπως και το καλό χρονογράφημα.

(Κανείς δεν θα μπορούσε σήμερα να ισχυριστεί πως η «Πάπισσα Ιωάννα» – κλασικό προϊόν αντίδρασης – δεν έχει λογοτεχνική αξία).

Έτσι, πότε από εσωτερική ανάγκη, πότε από εξαναγκασμό, μου προέκυψαν εξήντα βιβλία. Κοιτάω πίσω την μακριά σειρά και ζαλίζομαι.

Μερικές φορές ενοχλούμαι που η σχολιαστική μου δουλειά επισκιάζει την καθαρά λογοτεχνική. Αλλά επειδή η λογοτεχνία είναι πιο διαχρονική από το σχόλιο, ελπίζω ότι ο χρόνος θα την αναδείξει.

..........................................................................

Δεν ξέρω πόσο σωστή είναι η παραβολή του Heinz και πόσο ταιριάζει σε μένα. Αν όμως την δεχθώ, θα προσθέσω ότι η διαδικασία που περιγράφει μπορεί να συμβαίνει και μέσα σε ένα άτομο. Που ταλαντεύεται ανάμεσα στην δημιουργική του έφεση και την κριτική του ανάγκη. Και που πότε γίνεται αποδομητής (των άλλων - αλλά και του εαυτού του) και πότε χτίστης.

Είμαι βέβαιος ότι «Το Βιβλίο των Γάτων» ή το «Παρόλα Αυτά» δεν τα έγραψε ο προβοκάστωρ…

Ακόμα και ο Μέγας Προβοκάστωρ Ροΐδης, έχει γράψει τρυφερά διηγήματα…

Και να πω ακόμα ότι επειδή η διαδικασία της αποδόμησης είναι αχάριστη, κοπιαστική και επικίνδυνη (συχνά σου πέφτουν τούβλα στο κεφάλι) θα προσπαθήσω του λοιπού να οικοδομώ περισσότερο.