H Tσόχα στον Δίσκο

Γεννήθηκε σε λάθος χώρα και υπηρετεί λάθος θρησκεία. Θα του πήγαινε πολύ το καφτάνι και το τουρμπάνι των μουλάδων και γιατί όχι – των Αγιατολαχ. Έχει όλα τα προσόντα για Μεγάλος Αγιατολαχ – ύψιστος αρχηγός και κυβερνήτης των πάντων.

Η ρητορεία του, η νοοτροπία του, η λογική του – είναι η δική τους. Διαβάζοντας τα τελευταία συγγράμματα των I. Buruma & A. Margalit: Occidentalism, a Short History of Anti Westernism και Occidentalism, the West in the Eyes of its Enemies (Penguin), που πραγματεύονται την εικόνα της Δύσης στο νου των Μουσουλμάνων, ήταν σαν να τον άκουγα. Το ίδιο μίσος για τον Διαφωτισμό, την Νεοτερικότητα, τον Ορθολογισμό, τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, την ίδια εμμονή στην ενότητα Κράτους-Εκκλησίας, στον εθνικό ρόλο της Θρησκείας. Όχι, ο άνθρωπος δεν ταιριάζει σε ευρωπαϊκό τοπίο. Εκτός αν η Ελλάδα δεν ανήκει και αυτή στον χώρο της σύγχρονης Ευρώπης.

Η αλήθεια είναι ότι την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα, η Ελλάδα παλινδρόμησε. Εκεί που εξελισσόταν σε μία ανοιχτή κοινωνία, άρχισε να κλείνεται και να απομονώνεται. Συμπτώματα φανατισμού, φονταμενταλισμού, μισαλλοδοξίας, εθνικισμού και ρατσισμού έγιναν όλο και πιο εμφανή. Η πάλαι ποτέ «πηγή του Ευρωπαϊκού πνεύματος» και του ορθολογισμού, επέστρεψε στην Βαλκανική μήτρα της. Λες και θέλαμε να βγάλουμε αληθινό τον Samuel Huntington, αρχίσαμε να φερόμαστε ακριβώς όπως μας περιγράφει.


Αν αυτή η τάση συνεχιστεί, το μέλλον σκοτεινιάζει. Αν δεν απαλλαγούμε από την ανασφάλειά μας, το άγχος, το σύνδρομο του «ριγμένου» – που μας κάνουν να αντιδρούμε υπερβολικά και υστερικά (είτε πρόκειται για την Ιστορία του Duroselle, είτε για το Μακεδονικό) δεν μπορώ να μας φανταστώ σαν ανοιχτή, δημοκρατική και ελεύθερη κοινωνία. Θα παραμείνει ως κυρίαρχη ιδεολογία μας η μελό-λαϊκίστικη σοβινιστική ρητορική του Χριστόδουλου και το εθνικιστικό-σταλινιστικό πρόσωπο του ΚΚΕ.

Σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, ο κ. Παρασκευαΐδης θα ήταν απλώς γραφικός. Εδώ, λόγω του Βαλκανικού μας υποσυνείδητου, μπορεί να γίνει και επικίνδυνος.

Τα τελευταία χρόνια αναγκάστηκα να ασχοληθώ συχνά με τον Προκαθήμενο. Δεν με ενδιαφέρουν, ούτε με αφορούν τα θρησκειολογικά και ενδοεκκλησιαστικά – αλλά φοβάμαι πως ελάχιστα τον ενδιαφέρουν και εκείνον. Ως θρησκευτικός ηγέτης είναι ανύπαρκτος – η παρουσία του σχεδόν εξαντλείται στο χώρο της πολιτικής. Έτσι ανήκει στην αρμοδιότητα κάθε σχολιαστή των κοινών.

Όταν ανέβηκε στον θρόνο δεν συμμερίστηκα τον αρχικό ενθουσιασμό μερικών διανοούμενων. Ίσως επειδή είχα διαβάσει μερικά από τα άρθρα του στο «Βήμα» και είχα σχηματίσει ήδη γνώμη. Ίσως γιατί η πρώτη – και τελευταία μου – επαφή μαζί του, μου είχε προκαλέσει αλγεινή εντύπωση. Ήμουν ομιλητής σε μία εκδήλωση στον Βόλο (εκείνος, τότε, Δημητριάδος) και μπροστά σε εκατοντάδες ανθρώπους με αγκάλιασε, και με επαίνεσε υπερβολικά, ονομάζοντάς με «φίλο του». Δεν με είχε ξαναδεί στην ζωή του.

Έτσι, την επόμενη μέρα της εκλογής του, σε τηλεοπτική εκπομπή του Γιάννη Πρετεντέρη αντιμετώπισα με σκεπτικό τρόπο τον ενθουσιασμό του Χρήστου Γιανναρά (φαντάζομαι να τον έχει ξεχάσει) και των άλλων συνομιλητών μου. Λυπάμαι που οι ενστάσεις μου όχι μόνο δικαιώθηκαν αλλά ξεπεράστηκαν από τα πραγματικά γεγονότα.

Πολύ εύκολα θα μπορούσε κανείς να αντιπαρέλθει το «φαινόμενο Χριστόδουλος» ισχυριζόμενος ότι το κήρυγμά του είναι ελάχιστα χριστιανικό, η παρουσία του καθόλου πνευματική και το επίπεδο του λόγου του αφόρητα χαμηλό. Θα μπορούσε να πει, ότι το μόνο που απομένει από την μέχρι τώρα θητεία του είναι ένα συνονθύλευμα πατριωτικό-ανεκδοτολογικής ρητορείας και τα χειροκροτήματα, που αυτός πρώτος κόμισε στο χώρο των ναών.

Η εμφάνισή του δεν σηματοδότησε κάποια αναζωπύρωση της πνευματικότητας ή του θρησκευτικού συναισθήματος. Η πλειοψηφία των Ελλήνων εξακολουθεί να ζει με τον απαράλλαχτο παγανιστικό της τρόπο, επισκεπτόμενη την εκκλησία μόνο Χριστούγεννα και Πάσχα, παραβαίνοντας καθημερινά αρκετές από τις δέκα εντολές και αγνοώντας συστηματικά το κήρυγμα της Επί του Όρους Ομιλίας.

Πρόκειται για ένα τυπικό λαϊκιστή. Χαϊδεύει τα αυτιά των ακροατών του, μιλώντας για την ανωτερότητα και τον ανδρισμό των Ελλήνων και αναζωπυρώνοντας εθνικά όνειρα και Μεγάλες Ιδέες. Ακολουθεί την κλασική λαϊκίστικη πολιτική της «Αυριανής»: απαξιώνει όλους τους πολιτικούς και τους διανοούμενους και επαινεί τον «κοσμάκη».

Ιδεολογικά τρέφει το ακροατήριό του με ένα παρωχημένο εθνικιστικό και ενίοτε ρατσιστικό λόγο (κυρίως απέναντι στους «κατώτερους και θηλυπρεπείς» Δυτικούς – αλλά και την «βάρβαρη Ανατολή»). Ένα λόγο που έχει τόση σχέση με τον Χριστιανισμό όσο και ο περιώνυμος φάντης με το ρετσινόλαδο. Όταν δεν είναι ανεκδοτολογικός και διασκεδαστικός ο Αρχιεπίσκοπος είναι επικίνδυνος. Αντί να κηρύσσει την Αγάπη, καλλιεργεί στερεότυπα και προκαταλήψεις, καταδεικνύει διαφορές και διακρίσεις, σπέρνει διχασμό και μισαλλοδοξία.

Εκμεταλλεύεται μία ιστορική ιδιαιτερότητα των Ελλήνων: το γεγονός ότι δεν βλέπουν την θρησκεία τους σαν προσέγγιση στο Επέκεινα, ούτε καν σαν σύστημα ηθικών κανόνων. Την βλέπουν κυρίως ως στοιχείο της εθνικής τους ταυτότητας. Τα μεταφυσικά, θεολογικά, ηθικά στοιχεία υποχωρούν στην συνείδηση των περισσότερων, μπροστά στην παράδοση και την ιστορία. Όλες οι κοινωνιολογικές και δημοσκοπικές έρευνες δείχνουν ότι η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων αφενός δηλώνει ότι η θρησκεία παίζει σημαντικό ρόλο στην ζωή της, ενώ, αφετέρου, ούτε ακολουθεί την χριστιανική διδασκαλία, ούτε καν εκκλησιάζεται τακτικά. Για τους ανθρώπους αυτούς, ορθοδοξία ισούται με ελληνικότητα.

Έτσι συμβαίνει να συναντά κανείς συχνά άτομα που υπερασπίζονται την ορθοδοξία ενώ στην προσωπική ζωή τους είναι άθεοι ή αγνωστικιστές. Ελληνικό φαινόμενο είναι και οι χριστιανο-κομμουνιστές, που συνταιριάζουν τα αντιφατικά: μία αθεϊστική υλιστική κοσμοθεωρία με (επιλεγμένα) αισθητικά, φιλοσοφικά και κοινωνικά στοιχεία της ορθοδοξίας. (Φαίνεται όμως ότι στους Έλληνες αρέσουν οι αυτοαναιρούμενες αντιφάσεις – ας θυμηθούμε μόνο τον μηδέποτε υπάρξαντα «ελληνοχριστιανικό πολιτισμό»).

Αυτή λοιπόν την «Εθνική» θρησκεία – και όχι την Χριστιανική – εκπροσωπεί ο σημερινός Αρχιεπίσκοπος. Τα κηρύγματά του ασχολούνται πολύ περισσότερο με εθνικά παρά με θρησκευτικά θέματα. Είναι σαφές ότι υπόδειγμά του δεν είναι ο Ταπεινός Ποιμήν, αλλά ο Εθνάρχης.

Δεν γνωρίζω αν η πολιτεία του Αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου οδηγεί σε μία «εωσφορική αλλοίωση του μηνύματος της Εκκλησίας» όπως έγραψε ο Θηβών και Λεβαδείας Ιερώνυμος. Για να το κρίνει κανείς αυτό θα χρειαζόταν εκκλησιολογική και θεολογική γνώση που δεν κατέχω. Θα συμφωνούσα όμως απόλυτα με μία άλλη κρίση του ίδιου Ιεράρχη: «...διακρίνεται και εφαρμόζεται μία έκπτωση του εκκλησιαστικού λόγου σε ιδεολόγημα, μία υποβάθμισή του σε έντεχνη άσκηση φτηνής και κακοαντιγραμμένης μικροπολιτικής, παράλληλα με την αδίστακτη υιοθέτηση του κανόνα ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».

Νομίζω ότι η λέξη-κλειδί στην προηγούμενη φράση είναι: «φτηνή». Από την ημέρα της εκλογής του νέου Αρχιεπισκόπου έχω μία έντονη αίσθηση φτήνιας, ευτέλειας και έκπτωσης. Νιώθω σαν να παρακολουθώ ένα από τα κλασικά σήριαλ της ελληνικής τηλεόρασης που μοναδικός τους σκοπός είναι η επίτευξη όσο γίνεται μεγαλύτερης θεαματικότητας, με κάθε μέσον.

Μετά από εκατοντάδες τηλεοπτικές εμφανίσεις, μετά από δεκάδες ανέκδοτα – τι μένει; Ποιος ο απολογισμός του στην κεφαλή της Ελληνικής Ορθοδοξίας; Έγινε η Εκκλησία μας πιο σύγχρονη; Αν κρίνουμε από τις ανακοινώσεις της Ιεράς Συνόδου για τις προγαμιαίες σχέσεις ή την εξομολόγηση στα σχολεία – μάλλον όχι. Έγινε το εκκλησίασμα πνευματικότερο ή πιο ενάρετο; Ήρθαν οι ιερείς πιο κοντά στον μέσο άνθρωπο και τα προβλήματά του; Απλώθηκε περισσότερο το κήρυγμα της αγάπης, της ταπεινοφροσύνης και της ανιδιοτέλειας;

Τίποτα από αυτά. Αυτό που χαρακτηρίζει καλύτερα όλη την θητεία του Αρχιεπισκόπου είναι η εντολή του να μπαίνει τσόχα στον δίσκο για να μην ακούγεται ο ήχος του χρήματος. Εκεί είναι το θέμα: να πέφτει το χρήμα, αλλά να μην ακούγεται ο ήχος.

Τέτοιος ήταν και ο «εκσυγχρονισμός» της εκκλησίας: μία εξωτερική επίφαση, ένα show λέξεων («σας πάω» κλπ.) και από μέσα ο Μεσαίωνας και ο Γιοσάκης....



Αποσπάσματα από τον πρόλογό μου στο βιβλίο του Μανώλη Βασιλάκη: "Η Μάστιγα του Θεού". Ολόκληρο το κείμενο στο βιβλίο μου "Ασκήσεις Ελευθερίας".